इनाम अली खॉं (Inam Ali Khan)

अली खॉं, इनाम : १२ नोव्हेंबर १९२८ — २८ जानेवारी १९८८). भारतातील तबलावादकांच्या दिल्ली घराण्यातील एक ख्यातकीर्त तबलावादक. त्यांचा जन्म सांगीतिक परंपरा असलेल्या घराण्यात झाला. त्यांचे वडील गामे खॉं हे…

आयुर्वेदिक भस्मे : प्राचीन काळातील अब्जांश औषधे (Ayurvedic Bhasmas : Nano medicine of ancient times)

आधुनिक शास्त्रामध्ये आयुर्वेदिक भस्मे ही अब्जांश कणनिर्मित औषधे असल्याचे मानले जाते. अब्जांश तंत्रज्ञान या ज्ञानशाखेचा उदय आणि विकास जरी मुख्यत्वे गेल्या काही दशकांतील असला तरी अब्जांशकणांची निर्मिती आणि त्यांचा वापर…

वित्तीय समावेशन (Financial Inclusion)

सर्व नागरिकांना समप्रमाणात आर्थिक सुविधांचा लाभ घेता यावा किंवा आर्थिक सुविधा उपभोगता याव्यात यासाठीची वित्तीय व्यवहारातील एक उपयोजित संकल्पना. यास ‘वित्त पोषण’ या नावानेही ओळखले जाते. आजही भारतामध्ये बहुतांश व्यक्तीसमूह…

अब्दुल हलीम जाफर खाँ (Abdul Halim Jaffer Khan)

खाँ, उस्ताद अब्दुल हलीम जाफर : (१८ फेब्रुवारी १९२७ ? — ४ जानेवारी २०१७). भारतातील प्रसिद्ध सतारवादक. विसाव्या शतकाच्या मध्यावर भारतीय शास्त्रीय वाद्यसंगीताच्या विश्वात ज्या कलाकारांनी आपल्या प्रतिभेचा वेगळा ठसा…

अब्जांशपायस (Nanoemulsions)

भौतिक रसायनशास्त्रात दोन किंवा अधिक द्रवांचे मिश्रण असणाऱ्या द्रवाला पायस असे म्हणतात. या मिश्रणातील एक द्रव सूक्ष्म किंवा अतिसूक्ष्म थेंबाच्या (साधारणत: गोलाकार) स्वरूपात दुसऱ्या सलग द्रवात विखुरलेला असतो. पायस हे…

देयक बँक (Payment Bank)

आर्थिक समावेशीकरण आणि अंकीय (डिजीटल) भारत या धोरणांचा प्रसार करण्याच्या हेतूने निर्माण करण्यात आलेली एक बँक. देयक बँकेद्वारे पारंपरिक व्यापारी बँकेप्रमाणे प्रामुख्याने बचत खाते, छोट्या ठेवी, पैशांचे आदान-प्रदान यांसारख्या सुविधा…

हृद् रोहिणी उपमार्ग शस्त्रक्रिया व परिचर्या (Coronary Artery Bypass Surgery and Nursing)  

बदलता आहार, बदलती जीवनशैली, मानसिक ताण इत्यादींमुळे हृदयाच्या रक्तवाहिन्यांमध्ये अवरोध (blocking) होण्याचे प्रमाण वाढले आहे. जेव्हा हृदयाच्या मुख्य धमनीमध्ये अवरोध असेल आणि अँजिओप्लास्टी (वाहिनी संस्करण) करणे अशक्य किंवा धोकादायक असेल…

ट्रिप्स करार (Trips Agreement)

बौद्धिक संपदा अधिकारांमधील आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचे नियमन करण्यासाठी जागतिक व्यापार संघटनेद्वारा (वर्ल्ड ट्रेड ऑर्गनायझेशन) स्थापन करण्यात आलेला एक करार. जागतिक व्यापार संघटनेच्या उरुग्वे येथे संमत झालेल्या कराराचे ट्रिप्स हे संक्षिप्त रूप…

नादारी व दिवाळखोरी संहिता (Insolvency and Bankruptcy Code)

नादार झालेल्या व्यवसायाला बंद करणे, पुनर्रचना करणे किंवा व्यवसायामधून निर्गमन सुलभ करून देण्यासाठीचा एक अर्थशास्त्रविषयक कायदा. एक मजबूत आणि लवचिक बँकिंग क्षेत्र उभारणी करणे, कर्ज देणारे व घेणारे यांच्या अधिकारांचे…

राज रेवाल (Raj Rewal)

रेवाल, राज : (२४ नोव्हेंबर १९३४). भारतीय वास्तुविशारद. आधुनिक वास्तूला पारंपरिक वास्तुशिल्पांच्या रूढींची  रचना करण्याच्या कार्यासाठी ते अतिशय लोकप्रिय आहेत. रेवाल यांचा जन्म होशियारपूर (पंजाब) भारत येथे झाला. १९३४–५१ या…

टोबिन कर (Tobin’s Tax)

विनिमय दरामधील अस्थिरतेचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयोजित केली जाणारी एक करपद्धती. हा कर सामान्यपणे ‘रॉबिन हूड कर’ म्हणूनदेखील ओळखला जातो. प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ व केन्स विचारांचे समर्थक सर जेम्स टोबिन यांनी या…

सामाजिक अर्थशास्त्र (Social Economic)

सामाजिक संकल्पना व वर्तन आणि अर्थशास्त्रीय सिद्धांत व तत्त्वे यांचा मेळ घालणारी अर्थशास्त्राची एक शाखा. यामध्ये सामाजिक मानदंड, सांस्कृतिक धारणा, शैक्षणिक, आरोग्यविषयक, मानसशास्त्रीय घटक इत्यादी सामाजिक घटकांचा प्रभाव व्यक्तीच्या आर्थिक…

रुग्ण माहिती व्यवस्थापन प्रणाली (Patient Information Management System)

रुग्ण माहिती व्यवस्थापन प्रणालीमध्ये रुग्णाविषयी तसेच त्याच्या आजाराविषयी सर्व माहितीचे संकलन करून ठेवले जाते. या माहितीचा शिक्षण, संशोधन, कायदेशीर पुरावा इ. विविध कारणांसाठी उपयोग केला जातो. या प्रणालीचे नोंदी ठेवणे…

अहलुवालिया, इशर जज (Ahluwalia, Isher Judge)

इशर जज अहलुवालिया (Isher Judge Ahluwalia) : (१ ऑक्टोबर १९४५ – २६ सप्टेंबर २०२०). प्रसिद्ध भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ. आर्थिक सिद्धांत व आर्थिक धोरण यांचा समन्वित विचार करून आर्थिक विश्वामध्ये आपल्या भूमिकेचा…

ग्राम – मूर्च्छना (Gram-Murchana)

ग्राम : संगीतातील पारिभाषिक संज्ञा. 'ग्राम' या शब्दाचा मूळ अर्थ 'समूह' असा होतो व त्याच अर्थाने त्याचा संगीतात प्रयोग केला गेला आहे. संगीतरत्नाकर या ग्रंथात शारंगदेवांनी 'स्वरांचा समूह' या अर्थाने…