ग्रीकांची सौंदर्यदेवता. प्रेम, कामभावना, प्रजननक्षमता यांच्याशीही ती निगडित आहे. रोमन लोकांमध्ये ती ‘व्हिनस’ म्हणून ओळखली जाते. एका मतप्रणालीनुसार तिची दोन रूपे मानली जातात. एक, ॲफ्रोडाइटी युरेनिआ ही आध्यात्मिक प्रेमाची देवता,…
प्रेम, कामभावना व लैंगिक आकर्षण यांचा अधिष्ठाता असलेला ग्रीक देव. प्राचीन मतानुसार तो स्वयंभू आहे, तर नंतरच्या काळात एरिस व ॲफ्रोडाइटी यांचा पुत्र असे त्याचे चित्रण दिसते. ऑलिंपस पर्वत हे…
पारशी धर्मामधील एक महत्त्वाची संकल्पना. अष म्हणजे दैवी वैश्विक नियम. प्राचीन पर्शियन भाषेत तिचा उल्लेख अर्त असा केला जातो. सत्य किंवा नैतिकता असा या संकल्पनेचा अर्थ होय. त्यामुळे सत्याचे पालन…
सिंग, दिलबाघ : (१० मार्च १९२६‒९ फेब्रुवारी २००१). भारतीय हवाई दलाचे प्रमुख. त्यांचा जन्म गुरदासपूर (पंजाब) येथे लष्करी वारसा असलेल्या कुटुंबात झाला. त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण जन्मगावी झाले. त्यानंतर ते तत्कालीन हवाई दलात…
मानेरहेम, कार्ल गुस्ताफ एमिल : (४ जून १८६७ ‒ २७ जानेवारी १९५१). मार्शल, फिनलंडचा विख्यात राष्ट्रपती, सेनापती व स्वातंत्र्ययुद्धनेता. तुर्कू येथे एका उच्च कुटुंबात जन्म. १९२० पर्यंत फिनलंड रशियाच्या अंमलाखाली होते; त्यामुळे त्याचे सैनिकी शिक्षण रशियात झाले व रशियाच्या…
मान्‌स्टाइन, एरिख फोन : (२४ नोव्हेंबर १८८७ ‒ ११ जून १९७३). जर्मन फील्डमार्शल. पूर्व प्रशियातील लेविन्स्की या खानदानी घराण्यात बर्लिन येथे जन्म. याची आई स्पेर्लिंग घराण्याची होती. याच्या जन्मानंतर हा जनरल जॉर्ज फोन…
लाल, प्रताप चंद्र : (६ डिसेंबर १९१६–१३ ऑगस्ट १९८२). भारताचे भूतपूर्व हवाई दलप्रमुख (१९६९–७३). लुधियाना (पंजाब राज्य) येथे बसंत व प्रमोदिनी या सुशिक्षित दांपत्यापोटी त्यांचा जन्म झाला. त्यांचे वडील आयकर…
वैद्य, अरुणकुमार श्रीधर : (२७ जानेवारी १९२६ ‒ १० ऑगस्ट १९८६). भारताचे दहावे सरसेनापती (१९८३–८६). त्यांचा जन्म अलिबाग येथे झाला. त्यांचे वडील श्रीधरपंत सरकारी अधिकारी होते. आईचे नाव इंदिरा, तर…
श्रीनागेश, एस. एम. : (११ मे १९०३ ‒ २७ डिसेंबर १९७८). स्वतंत्र भारताचे दुसरे भूसेनाध्यक्ष. नायडू या लष्करी परंपरा असलेल्या तमिळ कुटुंबात कोल्हापूर येथे जन्म. त्यांची आई महाराष्ट्रीयन होती. वडील…
ऑकिन्‌लेक, फील्ड मार्शल सर क्लॉड : (२१ जून १८८४ ‒ २३ मार्च १९८१). प्रसिद्ध ब्रिटिश सेनानी व स्वातंत्र्यपूर्व काळातील भारतीय सैन्याचा सरसेनापती. इंग्‍लंडमधील वेलिंग्टन कॉलेजातून शिक्षणक्रम पूर्ण झाल्यावर त्याची १९०४ मध्ये भारतीय…
माहॅन, ॲल्फ्रेड थेअर : (२७ सप्टेंबर १८४० ‒ १ डिंसेंबर १९१४). अमेरिकी नौसेनेतील एक नौसेनापती (ॲड्‌मिरल). सागरी बळ आणि युद्धसज्ज नौसेना या विषयांवरील वैचारिक तसेच सैद्धान्तिक प्रणालीबद्दल पाश्चात्त्य राष्ट्रांत तो प्रसिद्ध…
रैना, तापीश्वर नारायण : (२१ ऑगस्ट १९२१ – १९ मे १९८०). भारताचे माजी भूसेनाप्रमुख (१९७५–७९). जन्म जम्मू येथे एका सुविद्य कुटुंबात. जनरल रैना पंजाब विद्यापीठाचे पदवीधर होते. नंतर त्यांनी हिंदुस्थानातील…
लोकजीवनाचा एक भाग. शब्दकोशातील अर्थानुसार उत्सव म्हणजे ‘‘आनंद, आल्हाद, उत्साह’’. आनंदाचा दिवस, समारंभ, सण आदी. नियताल्हादजनक व्यापार (निश्चितपणे आल्हाद उत्पन्न करणारा व्यापार म्हणजे उद्योग तोच उत्सव होय). ‘मह उद्धव उत्सव…
उमप, मीराबाई : भारुड सादर करणाऱ्या महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध कलावंत. संतांचे अभंग म्हणजे रूपकाश्रयी अभंग. या अभंगांचीच अभिनित भारूडे झाली. ही भारूडे सादर करणाऱ्या मीराबाई उमप यांचे नाव मानाने घेतले जाते.…
कथेंतल्या किंवा गीतांतल्या आणि कलाकृतींतल्या बीजरूप अंशाला शास्त्रीय परिभाषेत कल्पनाबंध असे म्हणतात. अनेक कथाबीजांची कथावस्तू किंवा संविधानक तयार होते. या कथावस्तूलाच लोकसाहित्याच्या परिभाषेत कथाविशेष (Tale-type) म्हणतात. प्रत्येक कथाविशेषांत अनेक बदलणारी…