कारकत (Karkat)

कार्तिक पौर्णिमेला झाडीबोलीत कारकत असे संबोधले जाते. अन्यत्र असलेल्या प्रथेप्रमाणे झाडीपट्टीतदेखील या दिवशी सायंकाळी तुळशीचे लग्न लावतात. ज्या उसाकरिता झाडीपट्टी प्रख्यात आहेत त्या ऊसाला या दिवशी फार महत्त्व असते. किंबहुना…

कीर्तनपरंपरा : महाराष्ट्रात कीर्तनाचे पुढील पारंपरिक प्रकार आहेत १) वारकरी, २) नारदीय, ३) रामदासी, ४) गाणपत्य, ५) शाक्त, ६) राष्ट्रीय, ७) चटई (पथकीर्तन). वारकरी कीर्तन : वारकरी कीर्तनास निरूपण अशी…

आदिवासी कोरकू नाट्य. हे मूलतः विधिनाट्य आहे. महाराष्ट्रातील दंडार, खडी गंमत, आणि सोंगी भजन या प्रकाराशी साम्य असणारा हा नाट्य प्रकार आहे. संगीत, गायन, नृत्य, आणि अभिनय अशा नाटकातील सर्व…

गावगाड्याबाहेर हा प्रभाकर मांडे यांचा ग्रंथ महाराष्ट्रातील भटक्या-विमुक्त जातीजमातींवरील महत्त्वपूर्ण आणि विश्वसनीय दस्तऐवज आहे. भारतातील ग्रामसंस्था,जिला 'गावगाडा' म्हणतात,तिच्या व्यवस्थेत समाविष्ट न झालेल्या अनेक लहान लहान जनसमूहांचे जीवन,प्रथा-परंपरा,बोली,न्याय,वैद्यक,उपजीविका आणि समूहांतर्गत व्यवस्था…

शाहीर जंगमस्वामी : (जन्म : १२ फेब्रुवारी १९०७ - मृत्यू : २००९) विख्यात मराठी शाहीर. मूळ नाव शिवलिंगआप्पा विभूते. पुणे जिल्ह्यातील भोर तालुक्यामधील भोंगवली नावाच्या खेडेगावात लिंगायत समाजातील जंगम कुटुंबात…

गोव्यातील विविध जमातींकडून ग्रामदैवताना आणि स्थळदैवतांना जागृत करण्यासाठी सादर केले जाणारे विधिनाट्य. यात चार जमातींचा समावेश होतो. आदीम काळात उगम पावलेला पेरणी या मंदिरसेवक वर्गाचा पेरणी जागर, हिन्दू गावडा जमातीचा…

दीपपूजेच्या दिवशी साजरा होणारा जिवती हा झाडीपट्टीतील सण वैशिष्ट्यपूर्ण असतो. जिवतीचा दिवस हा श्रावण महिना सुरू व्हायच्या पुर्वीचा दिवस होय. हा दिवस आपल्या आईवडिलांची सेवा करणाऱ्या श्रावण बाळाची आठवण म्हणून…

राम जोशी : (१७६२? - १८१३?). सुप्रसिद्ध मराठी शाहीर. पूर्ण नाव राम जगन्नाथ जोशी. जन्म सोलापूर मध्ये एका ब्राम्हण कुटूंबात झाला. त्यांचे वडीलबंधू मुद्गल जोशी नावाजलेले संस्कृत पंडित आणि पुराणिक;…

गोवा आणि कोकणातील ग्रामदैवताचे प्रतीक. सुमारे दोन मीटर लांबीच्या गोलाकार लाकडी खांबाच्या एका टोकाला रंगीत लुगडे गोलाकार गुंडाळतात आणि त्याच्या निऱ्या टोकावर  दोरीने बांधतात, त्या टोकावर धातूपासून बनविलेला देवीचा अथवा…

विड्याच्या पानाला चुना लावून, कात, सुपारी, वेलदोडा इ. घालून केलेला विडा म्हणजे तांबूल होय. तांबूल हा शब्द ऑस्ट्रो-एशियाटिक भाषावर्गातला आहे. तांबुलाचे त्रयोदशगुणवर्णन वराहमिहिराने बृहत्संहितेत केले असून इ. स. अठराव्या शतकातील…

गोव्यातील ख्रिस्ती लोकांचा कोंकणी नाट्याविष्कार. तियात्र हे नाव मूळ पोर्तुगीज तियात्र (teatro) या शब्दावरून आले. त्याचा अर्थ थिएटर म्हणजे नाट्य असा आहे. गोव्यात पूर्वापार जागर नावाचा लोकनाट्य प्रकार पारंपरिक विधीच्या…

तिवाडी, चंदाताई : भारूडाची पंरपरा जोपासणाऱ्या महाराष्ट्रातील लोककलावंत.जन्म पंढरपूर येथे एका मारवाडी कुटुंबात झाला. घरची परिस्थिती तशी बेताची म्हणून त्यांना लौकिक अर्थाने शिक्षण घेता आले नाही. जेमतेम सहावीपर्यंतच शिक्षण त्यांना…

पोवाडा, कलगी-तुरा, गोंधळ, भराड, तमाशा आदी लोककलाप्रकारांमध्ये तुणतुणे हे तंतुवाद्य वापरले जाते. हातात धरण्याइतकी जाड असलेली दोन-अडीच फूट लांबीची बांबूची काठी हातात घेऊन तिच्या तळाशी एक पोकळ लाकडी नळकांडे बसविलेले…