हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताचे शिक्षण देणारी मुंबई येथील ख्यातनाम संगीत संस्था. या विद्यालयाची स्थापना विष्णु दिगंबर पलुस्कर यांचे शिष्य पं. शंकरराव गणेश व्यास (१८९८–१९५६) व त्यांचे बंधू पं. नारायणराव गणेश व्यास…
सतराव्या शतकातील संगीतशास्त्रावरील एक प्रसिद्ध ग्रंथ. संगीतकार गोविंद दीक्षितांचा द्वितीय पुत्र पंडित व्यंकटमखी यांनी तो लिहिला असून ते उच्च कोटीचे गायक, वीणावादक, रचनाकार, शास्त्रकार, गणितज्ञ, तत्त्वज्ञ व राजनीतिज्ञ होते. कर्नाटकात…
वर्मा, माणिक : (१६ मे १९२६ – १० नोव्हेंबर १९९६). सुप्रसिद्ध हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीत व सुगमसंगीत गायिका. त्यांचा जन्म पुणे येथे हिराबाई व बळवंत दादरकर या दांपत्यापोटी झाला. त्यांच्या मातोश्री…
संगीतशास्त्रावरील प्राचीन संस्कृत ग्रंथ. यासनारदी शिक्षा असेही म्हणतात. त्याचा लेखनकाल व कर्ता याविषयी मतभिन्नता असून निश्चित माहिती ज्ञात नाही. काही विद्वानांच्या मते हा ग्रंथ भरतमुनींच्या नाट्यशास्त्र या ग्रंथापूर्वीचा असावा; किंवा…
जाधव, लक्ष्मीबाई : ( ? १९०१ – ५ मार्च १९६५) हिंदुस्थानी शास्त्रीय व उपशास्त्रीय संगीतातील प्रसिद्ध गायिका. तसेच प्रख्यात बडोदा संस्थानच्या दरबार गायिका. त्यांचा जन्म एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात कोल्हापूर येथे…
आगरकर, गोपाळ गणेश : (१४ जुलै १८५६–‒१७ जून १८९५). एक बुद्धिप्रामाण्यावादी विचारवंत आणि थोर समाजसुधारक. त्यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील टेंभू या गावी गरीब घराण्यात झाला. खेळणे, पोहणे, वाचणे यांत त्यांचे बालपण गेले. हालअपेष्टांना…
आंद्रे, सालूमॉन आउगस्ट (Andree, Salomon August) : (१८ ऑक्टो १८५४ - ? ऑक्टो १८९७). स्वीडिश विमानविद्या अभियंता, भौतिकीविज्ञ आणि ध्रुवीय प्रदेशाचा समन्वेषक. त्यांचा जन्म स्वीडनमधील ग्रेना या शहरात झाला. वडिलांच्या…
इटलीतील पो (Po) नदीच्या खालोखाल दुसऱ्या क्रमांकाची लांब नदी. लांबी ४१० किमी., जलवहन क्षेत्र १२,२०० चौ. किमी. आल्प्स (Alps) पर्वतात स.स. पासून १,५२० मी. उंचीवरील तीन लहानलहान सरोवरांतून आदीजे नदीचा…
डेस्कटॉप संगणक हा सर्वात सामान्य प्रकारचा सूक्ष्मसंगणक (मायक्रो कॉम्प्युटर; Microcomputer) आहे. संगणकास "डेस्कटॉप" म्हणून संबोधित केले जाते, जेव्हा तो संगणक टेबलावर ठेवला जातो. या प्रकारच्या संगणकास बाह्य स्वरूपात तीन घटक…
शिक्षण ही संकल्पना १९६०च्या दशकानंतर आकलनशास्त्राचा (Cognitive Science) उदय झाल्यानंतर प्रचारात आली. या संकल्पनेने शिक्षणविषयक विचारांत आणि व्यवहारांत मूलभूत परिवर्तन घडवून आणले आहे. शिक्षणाचा सामाजिक, राजकिय, व्यावहारिक, तात्विक इत्यादी विचार…
देव, शांताराम भालचंद्र : (९ जून १९२३–१ ऑक्टोबर १९९६). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे पुरातत्त्वज्ञ, भारतीय महापाषाणीय संस्कृतीचे संशोधक आणि पुण्यातील प्रसिद्ध डेक्कन कॉलेजचे (डेक्कन कॉलेज अभिमत विद्यापीठ, पुणे) निवृत्त संचालक. त्यांचा जन्म…
बायेरिंक, मार्टिन विल्यम : (१६ मार्च १८५१ – १ जानेवारी १९३१). डच वनस्पतिशास्त्रज्ञ आणि सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ. त्यांनी विषाणूच्या शोधाबरोबरच विषाणूशास्त्र (Virology) या विषयाचा पाया घातला. विषाणू हे इतर सजीवांपेक्षा पुनरुत्पादन करणारी…
गुप्त, परमेश्वरीलाल : (२४ डिसेंबर १९१४ – २९ जुलै २००१). भारतीय नाणकशास्त्राचे विख्यात संशोधक, हिंदी साहित्यिक, पत्रकार आणि सामाजिक कार्यकर्ते. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशातील आझमगढ येथे झाला. शालेय जीवनापासूनच भारतीय…
लीकी, मेव्ह : (२८ जुलै १९४२). विख्यात ब्रिटिश पुरामानवशास्त्रज्ञ. ‘मेव्ह इप्स्ʼ या नावानेही परिचित. त्यांचा जन्म लंडन येथे झाला. नॅार्थ वेल्स विद्यापीठातून प्राणिशास्त्र विषयात शिक्षण पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी १९६५…
लेटोली हे पुराजीवशास्त्रीय दृष्ट्या महत्त्वाचे स्थळ आहे. टांझानियातील ओल्डुवायी गॅार्ज या पुरातत्त्वीय स्थळापासून ४५ किमी. अंतरावर असलेले हे स्थळ होमिनिन प्राण्याच्या जगातील सर्वांत प्राचीन पाऊलखुणांसाठी प्रसिद्ध आहे. प्लायोसीन-प्लाइस्टोसीन कालखंडातील (३६…