यकृत पर्णकृमीचा समावेश चपटकृमी संघाच्या ट्रिमॅटोडा वर्गाच्या डायजेनिया कुलात करतात. त्याचे शास्त्रीय नाव फॅसिओला हेपॅटिका आहे. हा पर्णकृमी अंत:परजीवी असून त्याचे जीवनचक्र मेंढी आणि गोगलगाय या दोन पोशिंद्यामध्ये पूर्ण होते.…
सजीवांच्या पंचसृष्टींपैकी एक सृष्टी. मोनेरा सृष्टीत आदिकेंद्रकी व एकपेशीय सजीवांचा समावेश होतो. या सजीवांना जीवाणू (बॅक्टेरिया) म्हणतात. १८६६मध्ये एर्न्स्ट हाइन्रिख हेकेल या वैज्ञानिकाने मोनेरा ही संज्ञा वापरली. जीवाणू हे सूक्ष्मदर्शी…
ज्या प्राण्यांच्या आहारात मुख्यत: मुंग्यांचा किंवा वाळवीचा समावेश होतो, अशा प्राण्यांना मुंगीखाऊ म्हणतात. हे सर्व सस्तन प्राणी आहेत. या प्राण्यांमध्ये दातांची कमी संख्या, शरीरावर दाट केस, खवले, लांब व चिकट…
स्तनी वर्गातील नरवानर गणात आधुनिक मानवाचा समावेश होतो. नरवानर गणातील आता अस्तित्वात नसलेल्या पूर्वजांपासून आधुनिक मानवाची उत्क्रांती झाली आहे. मानवाच्या उत्क्रांतीच्या या दीर्घ प्रक्रियेला सु. ६० लाख वर्षांचा कालावधी लागलेला…
एक सर्वपरिचित सस्तन प्राणी. स्तनी वर्गाच्या मांसाहारी गणातील फेलिडी (मार्जार) कुलात मांजराचा समावेश केला जातो. सिंह, वाघ व चित्ता हे मार्जार कुलातील वन्य प्राणी आहेत. जगात सर्वत्र मांजरे दिसून येतात.…
रज्जुमान संघातील जलचर प्राण्यांचा अधिवर्ग. मत्स्य अधिवर्गात माशांचा समावेश होत असून त्यांना सामान्यपणे मत्स्य, मीन किंवा मासा म्हणतात. मासे अनियततापी म्हणजे थंड रक्ताचे असून ते कल्ल्यांनी श्‍वसन करतात. पोहण्यासाठी आणि…
पृथ्वीच्या कवचात निसर्गत: आढळणारी उष्णता म्हणजेच भूऔष्णिक ऊर्जा. ही ऊर्जा भूकवचाच्या खडकातील विभंग आणि उष्ण जागा यांमध्ये उपलब्ध असते. भूपृष्ठभागाखाली खोलवर शिलारस वितळलेल्या अवस्थेत असतो. या शिलारसामुळे पृष्ठभागाखाली काही किमी.…
शरीराला ऊर्जा पुरविणाऱ्या पोषकद्रव्यांच्या कर्बोदके, मेद आणि प्रथिने या तीन मुख्य गटांपैकी एक गट. सर्व सजीवांच्या पेशींमध्ये निरनिराळे मेद पदार्थ असतात. निरनिराळ्या पेशींमध्ये त्यांचे प्रमाण कमीजास्त असून शरीराच्या विविध कार्यांसाठी…
समखुरी गणातील बोव्हिडी कुलाच्या बोव्हिनी उपकुलातील एक सस्तन प्राणी. मादीला म्हैस तर नराला रेडा म्हणतात. भारतीय रेड्यांचा वापर पाणी वाहून नेण्यासाठी अनेक वर्षे होत असल्याने ब्रिटिशांनी भारतातील म्हशींना ‘वॉटर बफेलो’…
मृदुकवचधारी कीटकांचा एक समूह. कीटकांच्या हेमिप्टेरा गणातील दहा कुलांमध्ये मावा कीटकाच्या सु. ४,४०० जातींचा समावेश केला जातो. त्यांचा आढळ प्रामुख्याने उपोष्ण प्रदेशांत असला, तरी ते सर्वत्र तुरळक प्रमाणात आढळतात. वनस्पतींच्या…
भारतातील माळरानात आढळणारा एक पक्षी. पक्षिवर्गातील ग्रुईफॉर्मिस गणाच्या ओटिडिडी कुलात माळढोक पक्ष्याचा समावेश होतो. त्याचे शास्त्रीय नाव आर्डेओटिस नायग्रिसेप्स आहे. भारत आणि पाकिस्तान या देशांतील कोरड्या गवताळ प्रदेशांमध्ये माळढोक आढळतात.…
लसूण ही बहुवर्षायू वनस्पती ॲमारिलिडेसी कुलाच्या ॲलिऑयडी उपकुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव ॲलियम सटायव्हम आहे. कांदा, खोरट व चिनी कांदा या वनस्पतीही ॲलियम प्रजातीतील आहेत. लसूण मूळची मध्य आशियातील असावी.…
एक सर्वपरिचित कीटक. मधमाशीचा समावेश संधिपाद संघाच्या कीटक वर्गाच्या हायमेनॉप्टेरा गणाच्या एपिडी कुलात केला जातो. जगात मधमाशीच्या चार जाती आढळून येतात. एपिस ही मधमाशीची मुख्य प्रजाती आहे. या प्रजातीतील सर्व…
मगरीचा समावेश सरीसृप वर्गाच्या क्रोकोडिलिया गणात होतो. आशिया, आफ्रिका, अमेरिका आणि ऑस्ट्रेलिया खंडांत मगरी आढळून येतात. क्रोकोडिलिया गणात ॲलिगेटर, केमन व घडियाल या सरीसृप प्राण्यांचा समावेश करतात. ॲलिगेटर अमेरिका व…
बोरॅजिनेसी कुलातील भोकर या पानझडी वृक्षाचे शास्त्रीय नाव कॉर्डिया मिक्सा आहे. रक्तमूळ व भुरुंडी या वनस्पतीदेखील याच कुलात समाविष्ट आहेत. या वृक्षाला ‘इंडियन चेरी’ असेही म्हणतात. भोकर मूळचा चीनमधील असून…