मराठी विश्वकोश

भूमी संसाधन (Land resource)

पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचा स्थायूरूप भाग म्हणजे भूमी किंवा जमीन. भूमी ही नैसर्गिक संसाधने आणि इतर संसाधनांचा एक मुख्य स्रोत आहे. तिची प्राकृतिक रूपे वेगवेगळी आढळतात. उदा., पर्वतीय, पठारी, मैदानी, टेकड्यांनी व्याप्त,…

भूमिपात (Landslide)

एक पर्यावरणीय नैसर्गिक आपत्ती. भूमिपातामध्ये माती, डबर व खडक यांची राशी गुरुत्वामुळे तीव्र उतारावरून खाली पडण्याची, घसरण्याची अथवा वाहत जाण्याची क्रिया घडून येते. भूपृष्ठाच्या विस्तृत क्षरणाचा हा एक प्रकार असून…

प्राणी गणना (Animal census)

एखाद्या प्रदेशात (देशात, राज्यात, जिल्ह्यात, वनांत इ.) असलेले पाळीव प्राणी तसेच वन्य प्राणी यांची संख्या निश्चित करण्याच्या प्रक्रियेला ‘प्राणी गणना’ म्हणतात. प्राणी गणनेच्या अभ्यासातून एखाद्या परिसंस्थेत असलेल्या प्राण्यांची संख्या किती…

प्लवक (Plankton)

समुद्र, सरोवरे अशा पाण्याच्या मोठ्या साठ्यांमध्ये राहणाऱ्या विविध सजीवांच्या विशिष्ट समूहाला प्लवक म्हणतात. प्लवक प्रवाहाविरुद्ध पोहू शकत नाहीत. ते प्रवाहाबरोबर वाहत जातात. नेक्टॉन सजीवांची वर्तणूक प्लांक्टन (प्लवक) सजीवांच्या नेमकी उलटी…

प्रोटिस्टा सृष्टी (Protista kingdom)

सजीवांच्या पंचसृष्टींपैकी एक सृष्टी. या सृष्टीमध्ये दृश्यकेंद्रकी, सूक्ष्मदर्शी व एकपेशीय सजीवांचा समावेश केला जातो. १८६८मध्ये एर्न्स्ट हेकेल या जीववैज्ञानिकाने या सृष्टीचे प्रोटिस्टा असे नामकरण केले. प्रोटिस्टा सृष्टीतील सजीवांना सामान्यपणे प्रोटिस्ट…

प्राणिसंग्रहोद्यान (Zoological garden)

प्राण्यांचे जवळून दर्शन घडविण्यासाठी, प्राण्यांचा अभ्यास व त्यांच्या सवयींचे निरीक्षण करण्यासाठी, नागरिकांच्या मनोरंजनासाठी आणि नष्ट होण्याच्या मार्गावर असलेल्या प्राण्यांचे संरक्षण व संवर्धन करण्यासाठी प्राण्यांचा संग्रह ज्या उद्यानांमध्ये केला जातो त्याला…

प्रवाळ (Coral)

आंतरदेहगुही प्राणिसंघाच्या हायड्रोझोआ आणि ॲक्टिनोझोआ (अँथोझोआ) या वर्गांतील काही सागरी प्राण्यांनी किंवा प्राणिसमूहांनी स्वत:भोवती निर्माण केलेल्या सांगाड्यांचे तयार झालेले निक्षेप (साठे) म्हणजे प्रवाळ. या प्राण्यांनाही सामान्यपणे प्रवाळ म्हणतात. प्रवाळास प्रवाल,…

प्रदूषण, पर्यावरणीय (Pollution, Environmental)

सजीवांना अपायकारक किंवा विषारी असे पदार्थ पर्यावरणात मिसळण्याची प्रक्रिया म्हणजे पर्यावरणीय प्रदूषण. पर्यावरणातील हवा, जल व मृदा अशा घटकांमध्ये अपायकारक पदार्थ मिसळल्याने पर्यावरण दूषित बनते. प्रदूषणाची तीव्रता वाढल्यास अशी पर्यावरण…

भारतीय वनस्पतिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था (Botanical survey of India)

भारत सरकारची एक वैज्ञानिक संस्था. भारतीय वनस्पतिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था ही वनस्पतींचे संकलन, संशोधन, ओळख आणि सर्वेक्षण करणारी संस्था म्हणून ओळखली जाते. १८९० मध्ये ती स्थापन झाली. या संस्थेने भारतामध्ये आसपासच्या…

भारतीय प्राणिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था (Zoological survey of India)

भारत सरकारने स्थापन केलेली एक वैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था. भारतीय प्राणिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था भारतातील विविध प्राण्यांचे संकलन, माहिती, संशोधन, समन्वेषण आणि सर्वेक्षण करणारी संस्था म्हणून ओळखली जाते. या संस्थेची स्थापना १…

प्राणी (Animal)

प्राणी हे इतर सजीवांपेक्षा, विशेषेकरून वनस्पतींपेक्षा वेगळे आहेत. सर्व प्राण्यांचा समावेश प्राणिसृष्टीत केला जात असून छिद्री संघापासून रज्जुमान संघापर्यंत त्यांचे वर्गीकरण केले गेले आहे (पहा: प्राणिसृष्टी). प्राण्यांच्या वैज्ञानिक अभ्यासाला प्राणिविज्ञान…

भूमी संसाधन (Land resource)

भूमी संसाधन (Land resource)

भूमिपात (Landslide)

प्राणी गणना (Animal census)

प्लवक (Plankton)

प्रोटिस्टा सृष्टी (Protista kingdom)

प्राणिसंग्रहोद्यान (Zoological garden)

प्रवाळ (Coral)

प्रदूषण, पर्यावरणीय (Pollution, Environmental)

भारतीय वनस्पतिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था (Botanical survey of India)

भारतीय प्राणिवैज्ञानिक सर्वेक्षण संस्था (Zoological survey of India)

प्राणी (Animal)

प्राणिसृष्टी (Animal kingdom)

प्रथमोपचार (First aid)

प्रतिजैविके (Antibiotics)

पृथ्वीपलीकडील सजीव सृष्टी (Extraterrestrial life)