मराठी विश्वकोश

योगचिकित्सा (Yoga therapy)

इंद्रियांचा संयम करून मन एकाग्र करणे म्हणजे योग होय. रुग्णाला रोगापासून मुक्त करणे किंवा रोगाच्या लक्षणांवर उपाययोजना करणे यांसाठी करण्यात येणाऱ्या सर्व उपचारात्मक प्रक्रिया म्हणजे चिकित्सा होय. ज्या रोग चिकित्सेत…

यूग्लीना (Euglena)

प्रोटिस्टा सृष्टीच्या प्रोटोझोआ संघाच्या फ्लॅजेलेटा वर्गातील एक प्रजाती. या प्रजातीतील यूग्लीना व्हिरिडिस ही जाती सर्वत्र आढळते. ती गोड्या पाण्यात, मचूळ पाण्यात किंवा चिखलात दिसून येते. पुढील वर्णनात याच जातीचे वर्णन…

यीस्ट (Yeast)

यीस्ट हे दृश्यकेंद्रकी एकपेशीय कवक आहेत. त्यांचा समावेश फंजाय (कवक) सृष्टीत होतो. ते निर्सगात अनेक ठिकाणी विखुरलेल्या स्वरूपात व वेगवेगळ्या वातावरणात आढळतात. माती, वनस्पतींची फुले व फळे, फळांचे रस, कीटक,…

याक (Yak)

स्तनी वर्गाच्या समखुरी म्हणजे आर्टिओडॅक्टिला गणाच्या बोव्हिडी कुलातील प्राणी. भारत, नेपाळ, भूतान, चीन, अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तान या देशांच्या हिमालयीन प्रदेशांत तसेच तिबेट, मंगोलिया आणि रशिया इत्यादी देशांत याक आढळतो. बहुतांशी…

मोरवेल (Virgin’s bower)

मोरवेल ही बहुवर्षायू वनस्पती रॅनन्क्युलेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव क्लेमॅटिस गौरियाना आहे. क्लेमॅटिस ट्रायलोबा या नावानेही ती ओळखली जाते. क्लेमॅटिस प्रजातीत सु. ३०० जाती आहेत. मोरवेल मूळची भारतातील असून…

मोर (Peacock / Peafowl)

भारताचा राष्ट्रीय पक्षी. मोराचा समावेश पक्षिवर्गाच्या गॅलिफॉर्मिस गणाच्या फॅजिॲनिडी कुलात होतो. तो मूळचा दक्षिण आशियातील असून जगात अनेक ठिकाणी त्याचा प्रसार झालेला आहे. आशियात त्याच्या पॅव्हो क्रिस्टेटस आणि पॅव्हो म्युटिकस…

मोथा (Sedge)

सायपेरेसी कुलातील या एकदलिकीत वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव सायपेरस रोटुंडस आहे. तिचे मूलस्थान आफ्रिका, दक्षिण आशिया, दक्षिण यूरोप आणि मध्य यूरोप या ठिकाणी आहे. भारतात ती सर्वत्र आढळते. ती बहुधा पाणथळ…

मोती-कालव (Pearl oyster)

एक जलीय प्राणी. मोती-कालवाचा समावेश मृदुकाय संघाच्या शिंपाधारी (बायव्हाल्व्हिया) वर्गात केला जातो. त्याचे कवच दोन शिंपांचे आणि जवळपास द्विपार्श्वसममित असते. मोती-कालवांच्या वसाहती समुद्रात मर्यादित ठिकाणी असतात. ऑस्ट्रेलिया, जपान, इराण, अमेरिकेची…

युनानी वैद्यक (Unani Medicine)

माणसाला रोगमुक्त करण्याशी तसेच निरोगी ठेवण्याशी निगडित असलेल्या विज्ञानाच्या शाखेला वैद्यक म्हणतात. रुग्णाला रोगापासून मुक्त करण्यासाठी किंवा रोगाच्या लक्षणांच्या परिहारासाठी वापरल्या जाणाऱ्या सर्व प्रक्रिया वैद्यकीय चिकित्सेत येतात. रोगाविरुद्ध शरीरात प्रक्रिया…