माधवलता (Hiptage)

माधवलता ही वनस्पती मालपीगीएसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव हिप्टेज बेंगालेन्सिस आहे. हिप्टेज मॅदब्लोटा या शास्त्रीय नावानेही ती परिचित आहे. मराठीमध्ये माधवी आणि हळदवेल या नावांनीही ती ओळखली जाते. एखादे…

माड (Coconut palm)

नारळ हे फळ ज्या वनस्पतीपासून मिळते त्या वृक्षाला माड किंवा नारळाचे झाड म्हणतात. या वृक्षाचा समावेश अ‍ॅरॅकेसी कुलात केला जात असून त्याचे शास्त्रीय नाव कोकॉस न्यूसिफेरा आहे. माडाचे मूलस्थान आग्नेय…

माठ (Joseph’s coat)

माठ ही वर्षायू वनस्पती अ‍ॅमरँटेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव अ‍ॅमरँथस ट्रायकलर आहे. हे झुडूप मूळचे दक्षिण अमेरिकेतील असून जगात सर्वत्र त्याची लागवड पालेभाजीसाठी तसेच काही वेळा शोभेसाठी केली जाते.…

माखली (Cuttlefish)

मृदुकाय (मॉलस्का) संघातील शीर्षपाद (सेफॅलोपोडा) वर्गाच्या सेपिडी कुलातील एक सागरी प्राणी. त्याला माकूल अथवा कवठी माकूळ असेही म्हणतात. माखली हा मासा नसून एक अपृष्ठवंशी प्राणी आहे. त्याच्या १००पेक्षा अधिक जाती…

माका (False daisy)

माका ही बहुवर्षायू वनस्पती अ‍ॅस्टरेसी कुलातील एक्लिप्टा (किंवा व्हर्बेसिना ) या प्रजातीची असून तिचे शास्त्रीय नाव एक्लिप्टा आल्बा आहे. एक्लिप्टा प्रोस्ट्रॅटा किंवा एक्लिप्टा इरेक्टा  या नावांनीही ती ओळखली जाते. मराठी…

माकडशिंग (Monkey’s horn)

माकडशिंग ही वनस्पती ॲस्क्लेपीएडेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव कॅरॅलुमा फिंब्रिॲटा आहे. कॅरॅलुमा एसेडन्स असेही तिचे शास्त्रीय नाव आहे. ती आशियातील उष्ण प्रदेश, अफगाणिस्तान, इझ्राएल, दक्षिण यूरोप व आफ्रिका खंड…

माकड (Monkey)

स्तनी वर्गातील नरवानर गणाच्या प्लॅटिऱ्हिनी आणि कॅटाऱ्हिनी या श्रेणींत माकडांचा समावेश केला जातो. प्लॅटिऱ्हिनी श्रेणीतील माकडांना ‘नव्या जगातील माकडे’ म्हणतात. ही माकडे पश्‍चिम गोलार्धातील मध्य व दक्षिण अमेरिका खंडांत आढळतात.…

लाख कीटक (Lac insect)

लाख कीटकांचा समावेश संधिपाद संघाच्या कीटक वर्गातील हेमिप्टेरा गणाच्या केरिडी कुलात होतो. त्यांच्या स्रावापासून लाख हा पदार्थ मिळतो. याच कुलातील केरिया लॅक्का ही जाती लाखेसाठी मोठ्या प्रमाणावर संवर्धित केली जाते.…

रोहू (Rohu)

गोड्या पाण्यातील एक मासा. रोहू माशाचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या सायप्रिनिडी कुलात होत असून त्याचे शास्त्रीय नाव लबिओ रोहिटा आहे. सायप्रिनिडी कुलातील मासे कार्प या सामान्य नावाने ओळखले जातात. या कुलात…

रोहितक (Rohituka)

एक शोभिवंत सदापर्णी वृक्ष. रोहितक वृक्ष मिलिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव अमूरा रोहितक तसेच ॲफॅनामिक्सिस पॉलिस्टॅकिया आहे. तो मूळचा हिमालयाच्या पायथ्याच्या भागातील आहे. उत्तर प्रदेश, पश्‍चिम बंगाल, आसाम, सिक्किम…

ब्रह्मकमळ (Night queen)

भारतात ब्रह्मकमळ या नावाने प्रामुख्याने दोन वनस्पती ओळखल्या जातात. त्या वनस्पतींची शास्त्रीय नावे एपिफायलम ऑक्सिपेटॅलम आणि सॉसरिया ओब्‌व्हॅलाटा अशी आहेत. एपिफायलम ऑक्सिपेटॅलम : ही वनस्पती कॅक्टेसी कुलातील आहे. ती मूळची…

बोर (Indian jujube)

बोर या वनस्पतीचा समावेश ऱ्हॅम्नेसी कुलातील झिझिफस प्रजातीत केला जातो. झिझिफस प्रजातीत सु. ४० जाती असून भारतात या प्रजातीतील सु. १७ जाती वन्य अवस्थेत आढळून येतात. त्यापैकी पुष्कळ जातींची मांसल…

बोंबील (Bombay duck)

अस्थिमत्स्य वर्गाच्या सायनोडोंटिडी कुलातील एक मासा. भारतात तो बोंबील या नावाने ओळखतात. बोंबील माशाचे शास्त्रीय नाव हार्पोडॉन नेहेरियस आहे. ते सामान्यपणे उथळ समुद्रात राहतात. भारतापासून चीनपर्यंतच्या नदीमुखांत किंवा किनाऱ्याजवळील समुद्रांत…

बेहडा (Behada)

बेहडा हा पानझडी वृक्ष काँब्रेटेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव टर्मिनॅलिया बेलिरिका आहे. तो मूळचा आग्नेय आशियातील असून फळे व लाकूड यांसाठी त्याची लागवड करतात. हिरडा, अर्जुन आणि ऐन या…

बेल (Bael tree)

बेल हा पानझडी वृक्ष रूटेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव ईगल मार्मेलॉस आहे. लिंबू व संत्रे या वनस्पतीही रूटेसी कुलातील आहेत. बेल हा वृक्ष मूळचा उत्तर भारतातील असून नेपाळ, श्रीलंका,…