षट्क्रियाकाल (Shatkriyakala)

आयुर्वेद शास्त्रानुसार दोष, धातु आणि मल यांची शरीरातील विषमता म्हणजे शरीरामध्ये त्यांचे प्रमाण वाढणे अथवा कमी होणे किंवा त्यांच्यामध्ये काही विकृती होणे म्हणजेच ‘व्याधी’ होय. व्याधीची उत्पत्ती होण्याकरिता जे हेतु…

ली लिङ्क्वीस्ट सूझन (Lee Lindquist Susan)

सूझन, ली लिङ्क्वीस्ट : (५ जून १९४९ - २७ ऑक्टोबर २०१६) सूझन ली लिङ्क्वीस्ट या एक जागतिक कीर्तीच्या अमेरिकन जीवशास्त्रज्ञ होत्या. त्यांचा जन्म अमेरिकेच्या शिकागो राज्यातील इलिनॉय येथे झाला. ‘जीवसृष्टी कसे…

पेशवेकालीन चलनव्यवस्था (Currency system of Peshawa)

अठराव्या शतकात सातारकर छत्रपतींच्या अंमलाखालील प्रदेशात त्यांच्या परवानगीने पेशव्यांची चलनव्यवस्था अस्तित्वात होती. इ. स. १७०० नंतर मराठ्यांनी मोगली चलनव्यवस्थेचा स्वीकार केला व त्याप्रमाणे आधीच्या तांब्याचा पैसा आणि सोन्याचा होन या…

ग्योपर्ट मेअर मारिया (Göppert Mayer Maria) 

मारिया, ग्योपर्ट मेअर : (२८ जून १९०६ - २० फेब्रुवारी १९७२) मारिया ग्योपर्ट मेअर यांचा जन्म त्या वेळेच्या जर्मन अंमलाखालील प्रशिया प्रांतामधील काटोविट्ज (Kattowitz) या गावी झाला. मारिया लहान असताना १९१०…

आदित्य नारायण पुरोहित (Aditya Narayan Purohit)

पुरोहित, आदित्य नारायण  : (३० जुलै १९४०-) आदित्य नारायण पुरोहित यांचा जन्म चमोली जिल्ह्यातील किमनी या ठिकाणी झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण चमोली जिल्ह्यातील थारली, रुद्रप्रयाग आणि लॅन्डसडाउन या पावरी जिल्ह्यात झाले.…

जेम्स सि. हिकमन (James C. Hickman)

हिकमन, जेम्स सि. : (२७ ऑगस्ट १९२७ -१० सप्टेंबर २००६) अमेरिकेच्या आयोवा राज्यातील इंडियानोला या गावात हिकमन जन्मले. शालेय शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर १६ महिने ते वायुदलात इतिहास लेखक म्हणून काम करीत होते.…

कृती संशोधन (Action Research)

कृती संशोधन हे आपण करीत असलेली दैनंदीन व्यवहार किंवा कार्यपद्धती होय. या कार्यपद्धतीचे आकलन होण्यासाठी ज्या परिस्थितीत ही कार्यपद्धती अवलंबिली जाते, त्या परिस्थितीमध्ये परिवर्तन घडविण्यासाठी केलेली कृती होय. अमेरिकन शिक्षणतज्ज्ञ…

भाषा प्रयोगशाळा (Language Experiment School)

परकीय भाषा परिणाकार रीत्या शिकविण्यासाठी वर्गामध्ये श्रवण उपकरणांची विशिष्ट प्रकारे केलेली रचना व मांडणी म्हणजे भाषा प्रयोगशाळा. भाषा म्हणजे मानवी संप्रेषणाचे एक साधन. शिकण्यासाठी प्रयोगशाळेचा वापर ही अगदी नवीन संकल्पना…

अनुया निसळ (Anuya Nisal)

निसळ, अनुया : ( १९ ऑक्टोबर १९७८) अनुया निसळ यांचा जन्म पुण्यात झाला. त्यांनी अमेरिकेतील युनिव्हर्सिटी ऑफ डेलवेअर येथून मटेरिअल सायन्स अँड इंजिनियरिंग या विषयात मास्टर्स आणि आयआयटी पवईमधून रसायन अभियांत्रिकीमध्ये डॉक्टरेट…

रघुनाथ अनंत माशेलकर ( Raghunath Anant Mashelkar)

माशेलकर, रघुनाथ  अनंत : (१ जानेवारी १९४३ –) रघुनाथ अनंत माशेलकर यांचा जन्म गोव्यातील माशेल गावी झाला. घरची आर्थिक परिस्थिती बेताची असल्याने अनेक अडचणी सोसून त्यांना आपले शिक्षण पूर्ण करावे लागले.…

देविका सिरोही (Devika Sirohi )

सिरोही, देविका : (१९९२-) देविका सिरोही यांचा जन्म उत्तरप्रदेशातील मीरत येथे झाला. देविका यांचे प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण मीरतमध्ये, दयावती मोदी अकॅडमी आणि सोफिया गर्ल्स स्कूलमध्ये झाले. दिल्लीमधून त्यांनी जीवरसायनशास्त्र विषयातील पदवी…

हॅरॉल्ड इलियट वार्मस (Harold Eliot Varmus)

वार्मस, हॅरॉल्ड इलियट: (डिसेंबर १८ १९३९ -) हॅरॉल्ड इलियट वार्मस यांचा जन्म अमेरिकेच्या न्यूयॉर्क शहरात झाला. हॅरॉल्डचे शालेय शिक्षण फ्रीपोर्ट हायस्कूल, न्यूयॉर्कमध्ये झाले. सुरुवातीचा डॉक्टर होण्याचा विचार बदलून हॅरॉल्डनी मानव्य…

जॉन डेस्मंड बर्नाल (John Desmond Bernal) 

बर्नाल, जॉन डेस्मंड : (१० मे १९०१ - १५ सप्टेंबर १९७१) जॉन डेस्मंड बर्नाल दक्षिण-मध्य आयर्लंडच्या टिप्पेरारी प्रांतात, नेनाघ भागात जन्मले. बालपणापासूनच बर्नाल इंग्रजी आणि फ्रेंच भाषा उत्तम बोलू शकत. बर्नाल…

बँक्स मुलिस कारी (Banks Mullis Kary)

कारी, बँक्स मुलिस : (२८ डिसेंबर १९४४ - ७  ऑगस्ट २०१९) कारी बँक्स मुलिस यांचा जन्म नॉर्थ कॅरोलीनाच्या (यूएस) लेनोईर येथील ब्लू रिज माऊंटन भागात झाला. त्यांचे कुटुंब ग्रामीण भागात शेती…

शाहीद जमील (Shahid Jameel)

जमील, शाहीद : (८ ऑगस्ट, १९५७ -) भारताच्या उत्तर प्रदेशात शाहीद जमील यांचा जन्म झाला. अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठात त्यांनी बी.एस्सी. पदवी व नंतर रसायनशास्त्रातील एम.एस्सी. पदवी कानपूरच्या इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ…