मराठी विश्वकोश

ओबेद सिद्दिकी (Obaid Siddiqui)

सिद्दिकी, ओबेद : ( ७ जानेवारी १९३२ - २६ जुलै २०१३) ओबेद सिद्दिकी यांचा जन्म उत्तर प्रदेशमधील बस्ती जिल्ह्यात झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण वाराणसी नगरपालिकेच्या शाळेत तर माध्यमिक आणि महाविद्यालयीन…

फर्रुख सियरच्या नावे पाडलेला सातारा येथील रुपया, जुलूस वर्ष ३.

मराठाकालीन मोगल नाणी

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या राज्याभिषेकप्रसंगी सोन्याचा होन आणि तांब्याची शिवराई ही दोन नाणी नव्याने पाडली व ती स्वराज्यात चलन म्हणून अल्पावधीत रूढ झाली. मात्र स्वराज्यावरील औरंगजेबाच्या आक्रमणानंतर अनेक उलथापालथी झाल्या.…

शाहजहान तिसरा याच्या नावे मराठ्यांनी पाडलेला अर्धा रुपया.

मराठा नाणी, दिल्ली

मराठ्यांची दिल्लीतील नाणी : (इ. स. १७६०). पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईपूर्वी मराठ्यांनी उत्तर भारतात पाडलेली नाणी. पानिपतच्या मोहिमेमध्ये मराठ्यांच्या आर्थिक अडचणी वाढल्यामुळे निरुपायाने सदाशिवराव भाऊंनी दिल्लीतील लाल किल्ल्याच्या दिवान-ई-खासचे चांदीचे छत…

ॲबे कॅरे (Abbe Carre)

फ्रेंच प्रवासी, इतिहासकार आणि कॅथलिक धर्मगुरू. पूर्ण नाव ॲबेडॉमीनुस बार्थेलिमे कॅरे दी चेंबॉन. त्याचा जन्म फ्रान्समधील चेंबॉन येथे झाला. त्याचे प्रारंभिक जीवन आणि मृत्यू यांबद्दल तपशील मिळत नाहीत. चौदाव्या लुईच्या…

शरद नरहर राजगुरू (S. N. Rajaguru)

राजगुरू, शरद नरहर : (२६ नोव्हेंबर १९३३). विख्यात भूवैज्ञानिक व आद्य भारतीय भूपुरातत्त्वज्ञ. त्यांचा जन्म पुणे येथे झाला. त्यांनी पुणे विद्यापीठातून भूविज्ञानात एम. एस्सी. ही पदव्युत्तर पदवी प्राप्त केली. त्यानंतर…

संभाजी आंग्रे यांनी राजापूरच्या टांकसाळीत पाडलेला रुपया (१७३५-३६).

आंग्रे घराण्याची नाणी

मराठेशाहीचे सरखेल ठरलेले कान्होजी आंग्रे व त्यांच्या वंशजांनी पाडलेली नाणी. आंग्रे हे तत्त्वत: छत्रपतींचे आधिपत्य मानत असले, तरी व्यवहारात बहुतांशी स्वतंत्रच होते. १७२९ मध्ये कान्होजी आंग्र्यांचा मृत्यूनंतर त्यांचे पुत्र सेखोजी…

स्टॅन्ले बेंजामिन प्रूसनर (Stanley Benjamin Prusiner)

प्रूसनर, स्टॅन्ले बेंजामिन : (२८ मे, १९४२) स्टॅन्ले बेंजामिन प्रूसनर हे अमेरिकन चेतातज्ज्ञ आणि जैवरसायनशास्त्रज्ञ आहेत. त्यांचा जन्म अमेरिकेतील आयोवा राज्याच्या ड मॉईन (Des Moines) या प्रांतात झाला. ओहायो येथील…

द्रव्यपरीक्षा (Dravyapariksa)

द्रव्यपरीक्षा : (इ. स. १३१८). अपभ्रंश भाषेतील एक प्रसिद्ध ग्रंथ. द्रव्यपरीक्षा आणि विनिमय दर यांची प्राचीन परंपरा व माहिती देणारा हा ग्रंथ ठक्कुर फेरू या मध्ययुगीन जैन लेखकाने लिहिला. फेरू…

षट्क्रियाकाल (Shatkriyakala)

आयुर्वेद शास्त्रानुसार दोष, धातु आणि मल यांची शरीरातील विषमता म्हणजे शरीरामध्ये त्यांचे प्रमाण वाढणे अथवा कमी होणे किंवा त्यांच्यामध्ये काही विकृती होणे म्हणजेच ‘व्याधी’ होय. व्याधीची उत्पत्ती होण्याकरिता जे हेतु…

ली लिङ्क्वीस्ट सूझन (Lee Lindquist Susan)

सूझन, ली लिङ्क्वीस्ट : (५ जून १९४९ - २७ ऑक्टोबर २०१६) सूझन ली लिङ्क्वीस्ट या एक जागतिक कीर्तीच्या अमेरिकन जीवशास्त्रज्ञ होत्या. त्यांचा जन्म अमेरिकेच्या शिकागो राज्यातील इलिनॉय येथे झाला. ‘जीवसृष्टी कसे…

पेशवेकालीन चलनव्यवस्था (Currency system of Peshawa)

अठराव्या शतकात सातारकर छत्रपतींच्या अंमलाखालील प्रदेशात त्यांच्या परवानगीने पेशव्यांची चलनव्यवस्था अस्तित्वात होती. इ. स. १७०० नंतर मराठ्यांनी मोगली चलनव्यवस्थेचा स्वीकार केला व त्याप्रमाणे आधीच्या तांब्याचा पैसा आणि सोन्याचा होन या…

ग्योपर्ट मेअर मारिया (Göppert Mayer Maria)

मारिया, ग्योपर्ट मेअर : (२८ जून १९०६ - २० फेब्रुवारी १९७२) मारिया ग्योपर्ट मेअर यांचा जन्म त्या वेळेच्या जर्मन अंमलाखालील प्रशिया प्रांतामधील काटोविट्ज (Kattowitz) या गावी झाला. मारिया लहान असताना १९१०…

आदित्य नारायण पुरोहित (Aditya Narayan Purohit)

पुरोहित, आदित्य नारायण : (३० जुलै १९४०-) आदित्य नारायण पुरोहित यांचा जन्म चमोली जिल्ह्यातील किमनी या ठिकाणी झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण चमोली जिल्ह्यातील थारली, रुद्रप्रयाग आणि लॅन्डसडाउन या पावरी जिल्ह्यात झाले.…

जेम्स सि. हिकमन (James C. Hickman)

हिकमन, जेम्स सि. : (२७ ऑगस्ट १९२७ -१० सप्टेंबर २००६) अमेरिकेच्या आयोवा राज्यातील इंडियानोला या गावात हिकमन जन्मले. शालेय शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर १६ महिने ते वायुदलात इतिहास लेखक म्हणून काम करीत होते.…

कृती संशोधन (Action Research)

कृती संशोधन हे आपण करीत असलेली दैनंदीन व्यवहार किंवा कार्यपद्धती होय. या कार्यपद्धतीचे आकलन होण्यासाठी ज्या परिस्थितीत ही कार्यपद्धती अवलंबिली जाते, त्या परिस्थितीमध्ये परिवर्तन घडविण्यासाठी केलेली कृती होय. अमेरिकन शिक्षणतज्ज्ञ…