(मायक्रोबॉयॉलॉजी). सूक्ष्मदर्शीशिवाय दिसू न शकणाऱ्या जीवांच्या अभ्यासाला सूक्ष्मजीवविज्ञान म्हणतात. सूक्ष्मजीवांमध्ये जीवाणू, आर्किया, कवक (यीस्ट आणि कवकनिरोधी), शैवाल, प्रोटोझोआ आणि विषाणू यांसारख्या एकपेशीय व बहुपेशीय तसेच अपेशीय जीवांचा समावेश होतो. त्यांची…
(सायप्रस). सामान्यपणे सुरू या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या व लागवडीखाली असलेल्या वृक्षांचा समावेश पाइनॅलिस गणाच्या क्युप्रेसेसी कुलात केला जातो. पूर्वी हा गण कॉनिफेरेलीझ नावाने ओळखला जात असे. या गणातील वनस्पतींचे वैशिष्ट्य…
(इंडियन रिव्हर टर्न). पक्षिवर्गाच्या कॅरॅड्रिफॉर्मिस गणाच्या लॅरिडी कुलाच्या स्टर्निडी उपकुलातील पक्ष्यांना इंग्लिश भाषेत ‘टर्न’ म्हणतात. जगात सुरय पक्ष्याच्या १२ प्रजाती असून त्यांपैकी अनेक जाती भारतात आढळतात. भारतात ठळकपणे स्टर्ना ऑरँशिया…
(सीर फिश/स्पॅनिश मॅकरेल). सुरमई माशाचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या स्काँबेरोमोरिडी कुलात केला जातो. या कुलातील स्काँबेरोमोरस प्रजातीच्या स्काँबेरोमोरस कॉमरसन व स्काँबेरोमोरस गटॅटस अशी शास्त्रीय नावे असलेल्या दोन जातींतील माशांना सामान्यपणे ‘सुरमई’…
(एलिफंट फूट यॅम). एक कंदयुक्त खाद्य वनस्पती. सुरण ही वनस्पती अरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव ॲमॉर्फोफॅलस कँपॅन्यूलेटस किंवा ॲमॉर्फोफॅलस पिओनिआयफोलियस आहे. तिचे मूळस्थान भारत आणि श्रीलंका हे देश असून…
निरीक्षण या तंत्राला वैज्ञानिक अथवा शास्त्रीय पद्धती म्हटले जाते. निरीक्षण केवळ वैज्ञानिक संशोधनाचा महत्त्वाचा मूलाधार नाही, तर आपल्या दैनंदिन जीवनाला समजून घेण्यासाठी त्याची महत्त्वपूर्ण भूमिका असते. नैसर्गिक शास्त्र, भौतिक शास्त्र…
केनेडी, केनिथ एड्रियन रेने (Kennedy, Kenneth Adrian Raine) : (२६ जून १९३० – २३ एप्रिल २०१४). प्रसिद्ध अमेरिकन जैविक व न्यायवैद्यक मानवशास्त्रज्ञ. केनेडी यांचा जन्म अमेरीकेतील ऑकलंड, कॅलिफोर्निया येथे झाला. त्यांच्या…
विषाणू हा सूक्ष्म संक्रामित घटक असून फक्त सजीव आश्रयी पेशीत स्वत:चे पुनुरुत्पादन करतो. सर्व प्राणी, वनस्पती व जीवाणू अशा सजीव पेशीमध्ये विषाणू संक्रामित होऊ शकतात. एकेकाळी विषाणू सजीव की निर्जीव…
ज्या वेळेस कोणताही विवेकपूर्ण व सारासार विचार न करता एखादा माणूस काही कृती करतो, त्या वेळेस हा शब्दप्रयोग वापरला जातो. लग्नाच्या वरातीत सामील झालेल्या एखाद्या गाडीमध्ये इतरांच्या बरोबरीने जागा पटकावून…
रॉबर्ट एच्. व्हिटाकर (Robert Harding Whittaker) यांनी वर्गीकरण विज्ञानाची सुरुवात केलेल्या कॅरॉलस लिनियस (Carolus Linnaeus) यांच्या वर्गीकरणात सुसूत्रता आणण्यासाठी १९६९ मध्ये पंचसृष्टी वर्गीकरण पद्धती रूढ केली. सजीव वर्गीकरणात ही पद्धत…
(सुबाबूल; रिव्हर टॅमॅरिंड). एक बिनकाटेरी वृक्ष. सुबाभूळ हा वृक्ष बाभळीच्या म्हणजे फॅबेसी कुलातील ल्युसीना प्रजातीतील आहे. ल्युसीना प्रजातीत २४ जाती आहेत. त्यांनाच सामान्यपणे सुबाभूळ म्हणतात. त्यांपैकी ज्याचे शास्त्रीय नाव ल्युसीना…
कांबळे, बेबीताई : (१९२९ - २१ एप्रिल २०१२). दलित चळवळीतील एक लढाऊ कार्यकर्ती, समाजसेविका आणि लेखिका. जिणं आमुचं हे बेबीताई यांनी लिहलेले मराठी साहित्यातील दलित स्त्रीचे पहिले आत्मचरित्र होय. त्यांचा…
ट्युआटारा हा सरीसृपवर्गातील प्राणी असून ऱ्हिंकोसिफॅलिया (Rhyncocephalia) गणातील एकमेव जीवित प्राणी आहे. उत्क्रांतीच्या अतिशय मंद गतीमुळे ऱ्हिंकोसिफॅलिया हा गण सु. २० कोटी वर्षांत न बदलता आजही केवळ ट्युआटारांच्या स्वरूपात अस्तित्वात आहे.…
महाराष्ट्रातील पुणे व ठाणे जिल्ह्यांच्या सरहद्दीलगत असलेला अहमदनगर जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला. हा किल्ला अहमदनगरपासून १२५ किमी. अंतरावर व अकोले तालुक्यात असून तो समुद्रसपाटीपासून ४६९१ फूट उंचीवर आहे. या…
महाराष्ट्रातील सागरी पुरातत्त्वीय स्थळ व मध्ययुगीन बंदर. हे स्थळ सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात वाघोटण नदीच्या मुखाशी डाव्या तीरावर वसले आहे. विजयदुर्ग हे मराठा कालखंडातील किल्ल्यासाठी प्रसिद्ध असले, तरी त्याचा उल्लेख प्राचीन पेरिप्लस…