मानवी शरीरातील पेशींची अनियंत्रित व असामान्य वाढ म्हणजे कर्करोग. प्रत्यक्षात कर्करोग म्हणजे काही एकच रोग नाही तर एका विशिष्ट प्रकारच्या रोग समूहास कर्करोग म्हणून संबोधलेले जाते. कर्करोग कोणत्याही पेशीमध्ये, कोणत्याही…
पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील एखाद्या स्थळाचे जलवायुमान (दीर्घकालीन सरासरी हवामान) स्थूलमानाने त्याच्या अक्षवृत्तानुसार ठरविता येते. यावरून एकूण भूपृष्ठाच्या अक्षवृत्तांनुसार कल्पिलेल्या अशा पट्ट्यांना कटिबंध म्हणतात. म्हणजे व्यवच्छेदक (विभिन्न) वैशिष्ट्यपूर्ण जलवायुमान आणि अक्षवृत्तांच्या समांतर…
पृथ्वीवर १५० दशलक्ष वर्षांपूर्वी पक्षिवर्ग उदयास आला. पक्षी कोणत्याही सूक्ष्म अधिवासाशी (Niche) जुळवून घेतात. लहान गुंजन (Humming bird) पक्ष्यापासून पाण्यात डुबकी मारून मासे पकडणाऱ्या पाणकोळी (Pelican) आणि सुंदर पिसांचे प्रदर्शन…
पृथ्वीच्या अंतर्भागातील उष्णतेमुळे भूपृष्ठाखाली उष्ण पाण्याचे झरे आणि कारंजी निर्माण होतात. अशा साठलेल्या गरम पाण्यातही काही जीवाणू जगत असतात. अशा सजीवांना तापरागी (Thermophile) सजीव म्हणतात. सामान्यपणे पेशीतील प्रथिने व विकरे…
पिण्याचे पाणी, शहराचे सांडपाणी, कारखान्यातून बाहेर पडणारे सांडपाणी यांतील विषारी सेंद्रिय पदार्थांची तीव्रता मोजण्याच्या एककाला जैविक ऑक्सिजन मागणी (BOD; Biological Oxygen Demand) असे म्हणतात. याचाच अर्थ हे एकक मूल्य जेवढे…
भारताच्या गुजरात राज्यातील नर्मदा जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण. लोकसंख्या ३४,८४५ (२०११). हे अहमदाबादच्या आग्नेयीस सुमारे २०० किमी., कर्जन नदीच्या किनाऱ्यावर सस. पासून १४८ मी. उंचीवर वसलेले आहे. २ ऑक्टोबर १९९७ रोजी…
तीव्र उताराच्या किंवा जवळजवळ उभ्या बाजू असणाऱ्या व सपाट माथ्याच्या लहान मैदानाला टेबललँड म्हणतात. टेबलासारखा दिसणारा हा उंचवटा सुटा वा एकाकी असल्याने तो सभोवतालच्या भूप्रदेशात ठसठशीतपणे उठून दिसतो. कधीकधी याला…
प्लास्मोडियम ह्या एकपेशीय सूक्ष्मपरजीवाच्या उपसर्गामुळे (Infection) हिवताप होतो. या सूक्ष्मजीव प्रजातीचा समावेश प्रोटिस्टा सृष्टीत ॲपिकॉम्प्लेक्सा (Apicomplexa) प्राणिसंघातील प्लास्मोडीडी (Plasmodiidae) कुलात होतो. इतिहास : शार्ल ल्वी आल्फाँस लाव्हरां (Charles-Louis-Alphonse Laveran) ह्या…
योगवासिष्ठ हा ग्रंथ उत्तररामायण, वसिष्ठ महारामायण, मोक्षोपायसंहिता या नावांनी देखील ओळखला जातो. हा ग्रंथ वाल्मिकींची रचना आहे, असे मानले जाते. तरीही या ग्रंथाचे रचनाकार रामायणकर्ते वाल्मीकी हेच आहेत की अन्य…
पृथ्वीच्या उच्च अक्षवृत्तीय ध्रुवीय प्रदेशांमध्ये उन्हाळ्यात सूर्य एका दिवसात सलगपणे २४ तास क्षितिजाच्या वर दिसू शकतो. म्हणजे तेथे तो मध्यरात्रीही दिसतो. यावरून ही संज्ञा आली असून या प्रदेशाला ‘मध्यरात्रीच्या सूर्याचा…
(बाया विव्हर). सुरेख घरट्यांकरिता प्रसिद्ध असणारा पक्षी. सुगरण पक्ष्याचा समावेश पॅसेरिफार्मिस गणाच्या प्लोसीइडी कुलात केला जातो. त्याचे शास्त्रीय नाव प्लोसियस फिलिपिनस आहे. तो आग्नेय आशिया आणि भारतीय उपखंडात आढळतो. त्यांच्या…
एक मांसाहारी सागरी प्राणी. सीलचा समावेश स्तनी वर्गाच्या मांसाहारी गणात केला जातो. या गणातील ओटॅरिइडी तसेच फोसिडी कुलातील सु. ३२ जातीच्या प्राण्यांना ‘सील’ म्हणतात. मांसाहारी गणातील जलचर प्राण्यांना पिनिपीडिया या…
(कस्टर्ड ॲपल / सुगर ॲपल). सीताफळ हा वृक्ष ॲनोनेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव ॲनोना स्क्वॅमोजा आहे. या पानझडी वृक्षाचा प्रसार जगभर झाला असल्याने त्याचे मूळस्थान कोणते याबद्दल वेगवेगळी मते…
हिवतापावर मागील सु. ३०० वर्षांपेक्षाही अधिक काळ उपचारांसाठी वापरले जाणारे क्विनीन (कोयनेल) ज्या वृक्षांच्या सालीपासून मिळवतात, त्या सर्व वनस्पतींचा समावेश सिंकोना प्रजातीत करतात. या वनस्पती रुबिएसी कुलातील असून सिंकोना प्रजातीत…
(इंडियन पॉर्क्युपाइन). स्तनी वर्गाच्या कृंतक गणात या प्राण्याचा समावेश होतो. त्याला सायाळ, साळ, साळू असेही म्हणतात. कृंतक गणात एरेथीझोंटिडी व हिस्ट्रिसिडी ही दोन कुले साळींदराची आहेत. जगात त्यांच्या सु. २९…