मराठी विश्वकोश

सजीव वर्गीकरण (Taxonomy)

सजीव वर्गीकरणामध्ये समान रचनेच्या सजीवांना एका वर्गात समाविष्ट केले आहे. हे वर्ग म्हणजे वर्गीकरण विज्ञानानुसार सजीवांचे वर्ग, संघ, कुल, सृष्टी, गण अशा पद्धतीने केलेले विशिष्ट गट होय. जीवविज्ञानात वर्गीकरण व्यवस्थेला…

ग्रीक मृत्पात्रावरील चित्रकला : भौमितिक शैली (Greek Pottery Painting : Geometric Style)

भौमितिक रूपचिन्हांनी चित्रित केलेल्या मृत्पात्रांवरील चित्रणाची शैली म्हणजे भौमितिक चित्र शैली होय. प्राचीन ग्रीसमध्ये साधारण इ.स.पू. नवव्या ते सातव्या शतकात भौमितिक चित्रकला भरभराटीस आली. याचे अथेन्स हे प्रमुख केंद्र होते…

पंचसृष्टी वर्गीकरण (Five kingdom classification)

सजीव सृष्टीचे वर्गीकरण आजपर्यंत अनेक पद्धतींनी करण्यात आले आहे. गेल्या शतकाच्या प्रारंभी हे वर्गीकरण एकपेशीय व बहुपेशीय, वनस्पती व प्राणी असे करताना एकपेशीय सजीवामध्ये हरीतलवके व कशाभिका दोन्ही असतील तर…

Working Title/Artist: Corinthian neck amphora Department: Greek & Roman Art Culture/Period/Location: HB/TOA Date Code: Working Date: mma digital photo #DP109236

ग्रीक मृत्पात्रावरील चित्रकला (Greek Pottery Painting)

प्राचीन ग्रीक चित्रकलेतील अजूनही अस्तित्वात असलेल्या आणि विपुल प्रमाणात उपलब्ध झालेल्या पुराव्यांमध्ये मृत्पात्रांवरील चित्रणाचा समावेश होतो. ग्रीक मृत्पात्र चित्रकला ही इतर चित्रणपद्धतीपेक्षा तंत्र, प्रमाण आणि उद्दिष्ट यामध्ये वेगळी असल्याचे आढळते.…

महाराष्ट्रात कार्य केलेले उल्लेखनीय ख्रिस्ती संघ (Remarkable Works of Christian Missionaries in Maharashatra)

ख्रिस्ती धर्माला सुरुवात झाल्यानंतर शे-पाचशे वर्षे धार्मिक वृत्तीची मंडळी ‘संन्यस्त’ म्हणून रानावनात मनन-चिंतन करत एकएकटे राहात. पुढे स्व-संरक्षणार्थ त्यांतली काही मंडळी एकत्र आली. त्यांतून समविचारी लोकांचे संघ उभे राहिले. त्यांत…

साकारिक मूल्यमापन (Summative Assessment/Positive Evaluation/ Summative Evaluation)

विशिष्ट कालावधित अभ्याक्रम पूर्ण केल्यानंतर वर्षाच्या किंवा सत्राच्या शेवटी जे मूल्यमापन केले जाते, त्याला साकारिक मूल्यमापन असे म्हणतात. साकारिक म्हणजेच संकलित असाही पर्यायी शब्द वापरतात. साकारिक मूल्यमापनामध्ये आकारिक मूल्यमापनाचा समावेश…

पोर्टफोलिओ (Portfolio)

अध्ययनाचे मूल्यमापन करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर वापरली जाणारी एक प्रक्रिया. पोर्टफोलिओ हा मूल्यमापन आणि अध्यापनाचे हेतू या दोहोंत सुसंगती आणण्याचा प्रभावी मार्ग आहे. कलावंत, लेखक, छायाचित्रकार, जाहिरातदार, मॉडेल्स, वास्तुशास्त्रातील तज्ज्ञ इत्यादी…

क्षुधानाश (Anorexia)

(ॲनॉरेक्स‍िया). एक भावनात्मक विकार. या विकारामध्ये रुग्ण अन्न किंवा आहार यांना नकार देतो किंवा अन्नग्रहण करण्याचे टाळतो. प्रामुख्याने पौगडांवस्थेतील किंवा किशोरावस्थेतील मुली, तसेच तरुण स्त्रिया यांच्यात हा विकार आढळून येतो.…

क्षिप्रचला (Indian courser)

(इंडियन कर्सर). क्षिप्रचला हा पक्षी कॅरॅड्रिफॉर्मिस पक्षिगणाच्या ग्लेरिओलिडी कुलातील असून याचा आढळ भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका या देशांत तसेच आफ्रिका खंडातील अनेक देशांत दिसून येतो. भारतात तो हिमालयाच्या पायथ्यापासून ते दक्षिणेपर्यंत…

हेरिंग (Herring)

समुद्रातील मोठ्या माशांचे अन्न म्हणून परिचित असलेला मासा. हेरिंग माशाचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या क्लुपिफॉर्मिस गणाच्या क्लुपिडी कुलात होतो. त्यांच्या क्लुपिया हेरेंगस हेरेंगस (अटलांटिक हेरिंग) आणि क्लु. हेरेंगस पालसी (पॅसिफिक हेरिंग)…

पाउलू फ्रिअरी (Paulo Freire)

फ्रिअरी, पाउलू (Freire, Paulo) : (१९ सप्टेंबर १९२१ – २ मे १९९७). प्रसिद्ध ब्राझीलीयन शिक्षणतज्ज्ञ व तत्त्वज्ञ. पाउलू यांचा जन्म मध्यमवर्गीय कुटुंबात ब्राझीलमधील रेसिफ येथे झाला. त्यांचे पूर्ण नाव पाउलू…

हृदय (Heart)

(हार्ट). शरीरातील अत्यंत महत्त्वाचे इंद्रिय. बहुसंख्य प्राण्यांमध्ये हृदय हे स्नायूंनी बनलेले इंद्रिय आहे. या इंद्रियाचे सतत स्पंदन म्हणजेच आकुंचन आणि शिथिलन होते. हृदयाच्या स्पंदनामुळेच रक्ताभिसरण संस्थेतील रक्तवाहिन्यांतून रक्त शरीराच्या इतर…

होसे दे एस्प्राँथेदा (Jose de Espronceda)

एस्प्राँथेदा, होसे दे : (२५ मार्च १८०८ - २३ मे १८४२). सुप्रसिद्ध स्पॅनिश कवी. गीत कवितेमध्ये स्वच्छंदतावादी रचना करणारा क्रांतिकारक कवी म्हणून त्याची ओळख आहे. यांचा जन्म स्पेनमधील आलमेंद्रालेहो या…

कुरण शाळा (Meadow School)

शाळेने मुलांबरोबर रानात जाऊन खेळता खेळता, गप्पागोष्टी करत त्यांच्या मनात शिक्षणाविषयी कुतूहल निर्माण करणे, म्हणजे कुरण शाळा. कुरण शाळेत पुस्तके, पाटी, फळा, लेखणी यांचा वापर केला जात नाही. निसर्गाच्या निरीक्षणातून…

अ‍ॅलेस एफ. हर्डलिका (Ales F. Hrdlicka)

हर्डलिका, अ‍ॅलेस एफ. (Hrdlicka, Ales F.) : (२९ मार्च १८६९ – ५ सप्टेंबर १९४३). प्रसिद्ध अमेरिकन शारीरिक मानवशास्त्रज्ञ. ‘निएंडरथल मानव’ आणि ‘अमेरिकन इंडियन्सचे आशियातून झालेले स्थलांतर’ या प्रमुख अभ्यासासाठी ते…