महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला. तो नाशिक जिल्ह्यात सटाणा तालुक्यातील डोलाबारी डोंगररांगेवर समुद्रसपाटीपासून १५६७ मी. म्हणजेच ५१४१ फूट उंचीवर आहे. या किल्ल्याला कळसुबाईच्या (१६४६ मी.) खालोखाल उंची असलेले दुसऱ्या क्रमांकाचे…
पुणे जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक डोंगरी किल्ला. हा किल्ला पुणे-नाशिक महामार्गावरील नारायणगाव जवळील महाकाय रेडिओ दुर्बीणीसाठी प्रसिद्ध असणाऱ्या खोडद या गावाच्या उत्तरेस ५ किमी. अंतरावर पूर्व–पश्चिम पसरलेला असून याची समुद्रसपाटीपासून उंची…
महाराष्ट्र राज्याच्या सातारा जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक वनदुर्ग. हा किल्ला कोयना-शिवसागर जलाशयाच्या पश्चिमेस बांधलेला असून याची समुद्रसपाटीपासून उंची ३७०० फूट आहे. पायथ्याच्या मेट-इंदवली पासून उंची ८०० फूट आहे. सह्याद्रीची मुख्य रांग…
(सनफ्लॉवर). खाद्यतेल तसेच तेलबिया यांसाठी लागवड केली जाणारी एक वनस्पती. सूर्यफूल ही वर्षायू वनस्पती ॲस्टरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव हेलिअँथस ॲन्यूस आहे. ती मूळची मेक्सिकोतील असून इ.स.पू. २६०० वर्षांपूर्वी…
पुणे जिल्ह्यातील एक गिरिदुर्ग. समुद्रसपाटीपासून २५६६ फूट उंचीवर असणारा हा किल्ला ‘येकोल्याचा किल्लाʼ या नावाने देखील ओळखला जातो. पुणे शहरापासून ८५ किमी. अंतरावर आणि लोणावळा पासून ३० किमी. अंतरावर मुळशीच्या…
(मायक्रोन्युट्रिएन्ट). सजीवांच्या शारीरिक क्रिया व्यवस्थित चालण्यासाठी अणि स्वास्थ्यासाठी जीवनभर सूक्ष्मपोषकद्रव्यांची गरज असते. या सूक्ष्मपोषकद्रव्यांमध्ये मुख्यत: मूलद्रव्ये आणि जीवनसत्त्वे यांचा समावेश होतो. वेगवेगळ्या सजीवांना वेगवेगळ्या सूक्ष्मपोषकद्रव्यांची गरज असते. जसे, मानवाला आणि…
संसर्गजन्य रोगांना कारणीभूत होणाऱ्या अतिसूक्ष्म रोगकारकांचा मोठा गट म्हणजे विषाणू होय. मानव, मानवेतर प्राणी आणि वनस्पतींना संसर्ग करणाऱ्या विषाणूजन्य रोगांची संख्या मोठी आहे. प्राणी, वनस्पती तसेच जीवाणूंना संसर्ग करणारे असे…
ली, हार्पर : (२८ एप्रिल १९२६ - १९ फेब्रुवारी २०१६ ). नेल हार्पर ली. पुलित्झर पुरस्कार प्राप्त सुप्रसिद्ध अमेरिकन कादंबरीकार. तिचा जन्म अलाबामा येथील मोनरोविले येथे झाला. नेल चार भावंडात सर्वात…
(मायक्रोबॉयॉलॉजी). सूक्ष्मदर्शीशिवाय दिसू न शकणाऱ्या जीवांच्या अभ्यासाला सूक्ष्मजीवविज्ञान म्हणतात. सूक्ष्मजीवांमध्ये जीवाणू, आर्किया, कवक (यीस्ट आणि कवकनिरोधी), शैवाल, प्रोटोझोआ आणि विषाणू यांसारख्या एकपेशीय व बहुपेशीय तसेच अपेशीय जीवांचा समावेश होतो. त्यांची…
(सायप्रस). सामान्यपणे सुरू या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या व लागवडीखाली असलेल्या वृक्षांचा समावेश पाइनॅलिस गणाच्या क्युप्रेसेसी कुलात केला जातो. पूर्वी हा गण कॉनिफेरेलीझ नावाने ओळखला जात असे. या गणातील वनस्पतींचे वैशिष्ट्य…
(इंडियन रिव्हर टर्न). पक्षिवर्गाच्या कॅरॅड्रिफॉर्मिस गणाच्या लॅरिडी कुलाच्या स्टर्निडी उपकुलातील पक्ष्यांना इंग्लिश भाषेत ‘टर्न’ म्हणतात. जगात सुरय पक्ष्याच्या १२ प्रजाती असून त्यांपैकी अनेक जाती भारतात आढळतात. भारतात ठळकपणे स्टर्ना ऑरँशिया…
(सीर फिश/स्पॅनिश मॅकरेल). सुरमई माशाचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या स्काँबेरोमोरिडी कुलात केला जातो. या कुलातील स्काँबेरोमोरस प्रजातीच्या स्काँबेरोमोरस कॉमरसन व स्काँबेरोमोरस गटॅटस अशी शास्त्रीय नावे असलेल्या दोन जातींतील माशांना सामान्यपणे ‘सुरमई’…
(एलिफंट फूट यॅम). एक कंदयुक्त खाद्य वनस्पती. सुरण ही वनस्पती अरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव ॲमॉर्फोफॅलस कँपॅन्यूलेटस किंवा ॲमॉर्फोफॅलस पिओनिआयफोलियस आहे. तिचे मूळस्थान भारत आणि श्रीलंका हे देश असून…
निरीक्षण या तंत्राला वैज्ञानिक अथवा शास्त्रीय पद्धती म्हटले जाते. निरीक्षण केवळ वैज्ञानिक संशोधनाचा महत्त्वाचा मूलाधार नाही, तर आपल्या दैनंदिन जीवनाला समजून घेण्यासाठी त्याची महत्त्वपूर्ण भूमिका असते. नैसर्गिक शास्त्र, भौतिक शास्त्र…
केनेडी, केनिथ एड्रियन रेने (Kennedy, Kenneth Adrian Raine) : (२६ जून १९३० – २३ एप्रिल २०१४). प्रसिद्ध अमेरिकन जैविक व न्यायवैद्यक मानवशास्त्रज्ञ. केनेडी यांचा जन्म अमेरीकेतील ऑकलंड, कॅलिफोर्निया येथे झाला. त्यांच्या…