हठयोगप्रदीपिकेत प्राणायामाचे पूरक, रेचक व कुंभक असे तीन प्रकार आणि कुंभकाचे सहित व केवल हे दोन उपप्रकार सांगितले आहेत (प्राणायामस्त्रिधा प्रोक्तो रेचपूरककुम्भकै:| सहित: केवलश्चेति कुम्भको द्विविधो मत:|| हठयोगप्रदीपिका २.७१ ).…
वॉल्ड, जॉर्ज डेविड : ( १८ नोव्हेंबर, १९०६ – १२ एप्रिल, १९९७ ) जॉर्ज डेविड वॉल्ड यांचा जन्म अमेरिकेतील न्यूयॉर्क शहरात झाला. वयाच्या बाराव्या वर्षी त्यांनी एका मित्राच्या सहाय्याने रेडिओ…
वॉरेन, रॉबिन : ( ११ जून, १९३७ ) रॉबिन वॉरेन यांचा जन्म ऑस्ट्रेलियातील अ‍ॅडलेड येथे झाला. रॉबिन हा मद्य उत्पादक रॉजर वॉरेन आणि नर्स असलेल्या हेलेन वेर्को यांचा सर्वात मोठा…
हिलमन, मॉरीस राल्फ : ( ३० ऑगस्ट, १९१९ – ११ एप्रिल, २००५ ) मॉरिस राल्फ हिलमन यांचा जन्म माइल्स सिटी मॉन्टाना येथे झाला. त्यांचे बालपण फार्ममध्ये काम करण्यात गेले. त्यांच्या…
हक्स्ली, अँड्र्यू फिल्डिंग : ( २२ नोव्हेंबर १९१७ - ३० मे २०१२ ) अँड्र्यू हक्स्ली यांचा जन्म लंडनमध्ये झाला. त्यांचे आजोबा थॉमस हक्स्ली प्रख्यात लेखक व वैज्ञानिक होते. चार्ल्स डार्विनचे…
प्राचीन काळातील समाज व जीवन यांच्याकडे मार्क्सवादाची तत्त्वे वापरून पाहण्याचा एक दृष्टीकोन. पुरातत्त्वाची ही वेगळी शाखा नसून पुरातत्त्वीय पुराव्यांचा अन्वयार्थ लावण्यासाठीची एक विशिष्ट सैद्धांतिक मांडणी आहे. मार्क्सवाद म्हणजे साम्यवादी विश्वक्रांतीचे…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील न्यू मेक्सिको राज्याची राजधानी, सँता फे परगण्याचे मुख्य ठिकाण आणि एक प्रसिद्ध पर्यटनस्थळ. लोकसंख्या ८४,६८३ (२०१९). असंसं.च्या नैर्ऋत्य भागात असलेल्या न्यू मेक्सिको राज्याच्या उत्तर-मध्य भागात, सँता फे…
‘त्राटक’ हे हठयोगातील षट्कर्मांपैकी एक कर्म असून ते अत्यंत मौलिक आहे असे हठप्रदीपिकेत म्हटले आहे (२.३३ ). दृष्टिदोषांनी पीडित लोकांसाठी ‘त्राटक’ ही क्रिया वरदान ठरते. हठप्रदीपिका (२.३१) तसेच घेरण्डसंहिता (१.५३)…
ट्रेव्हर-रोपर, ह्यू : (१५ जानेवारी १९१४ — २६ जानेवारी २००३). प्रसिद्ध ब्रिटिश इतिहासकार. त्यांचा जन्म इंग्लंडमधील नॉर्थ अंबरलंड प्रांतात ग्लाटन ह्या छोट्या खेड्यात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव बर्टी ट्रेव्हर-रोपर व…
अरुणा असफ अली : ( १६ जुलै १९०९ — २९ जुलै १९९६). भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील क्रांतिकारी महिला, छोडो भारत आंदोलनातील वीरांगना आणि भारतरत्न पुरस्काराच्या मानकरी. अरुणा उपेंद्रनाथ गांगुली हे त्यांचे पूर्वीचे…
गर्टी, थेरेसा कोरी : ( १५ ऑगस्ट, १८९६ – २६ ऑक्टोबर, १९५७ ) गर्टी थेरेसा कोरी यांचा जन्म चेकोस्लोव्हाकियाची राजधानी प्राग (Prague) येथे झाला. वयाच्या दहाव्या वर्षापर्यंत घरी शिक्षण घेतल्यानंतर…
अनादिकालापासून प्रत्येक स्त्रीला तिच्या कुटुंबातील कुणातरी आजारी व्यक्तीची परिचर्या करण्याचा प्रसंग आलेलाच असतो. रोग्याची शुश्रूषा करणाऱ्या स्त्रीला “नर्स” हा इंग्रजी शब्द रूढ झालेला असून तिला परिचारिका असे संबोधिले जाते. परिचारिकेची…
मायर, अर्नस्ट वाल्टर : ( ५ जुलै, १९०४ - ३ फेब्रुवारी, २००५ ) अर्नस्ट वाल्टर मायर यांचा जन्म जर्मनी येथील केम्पटन या शहरात झाला. वडील व्यवसायाने वकील असले तरी त्यांना…
गीयमन, रॉजर चार्ल्स लुई : ( ११ जानेवारी, १९२४ ) गीयमन रॉजर चार्ल्स लुई यांचा जन्म बर्गंडी ह्या फ्रान्सच्या पूर्व भागातील शहरात झाला. त्यांचे वडील यांत्रिकी अवजारे बनवत होते. रॉजर…
फारक्वार ग्रॅहॅम : (८ डिसेंबर १९४७ ) फारक्वार ग्रॅहॅम यांचा जन्म ऑस्ट्रेलियामधील टांझानिया प्रांतातील होबार्ट येथे झाला. हे वनस्पती व शेतीशास्त्रज्ञ आहेत. त्यांचे संशोधन कमी पाण्याच्या भागात भागात टिकू शकतील…