रामन, चंद्रशेखर वेंकट : ( ७ नोव्हेंबर १८८८ - २१ नोव्हेंबर १९७० ) रामन यांचा जन्म ब्रिटिशांच्या अंमलाखाली असलेल्या मद्रास परगण्यातील (सध्याच्या तामिळनाडू राज्यातील) तिरुचिरापल्ली येथे झाला. रामन यांना प्रखर…
सोझा, फ्रान्सिस न्यूटन : (१२ एप्रिल १९२४ – २८ मार्च २००२). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे आधुनिक भारतीय चित्रकार. त्यांचा जन्म गोव्यामधील साळगाव, बार्देश येथे एका रोमन कॅथलिक कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील न्यूटन…
डिलियम येथे इ.स.पू. ४२४ मध्ये अथेन्स आणि बोयोशिया यांच्यात झालेले युद्ध इतिहासात प्रसिद्ध आहे. ग्रीक तत्त्ववेत्ते प्लेटो यांनी आपल्या लायसिस आणि सिंपोझियम या ग्रंथांमध्ये आपले गुरू सॉक्रेटिस यांच्या लिखाणाचा आधार…
मूलभूत परिचर्या ही संकल्पना मानवाच्या निर्मिती पासूनच आलेली आहे. अपत्य प्राप्तीनंतर आईने बालकाचे संपूर्ण संगोपन करणे, घरातील स्त्रीने मुलाबाळांची, वयस्कर, आजारी,अशक्त, दुर्बल, अपंग व्यक्तींची काळजी घेणे हा देखील परिचर्येचाच प्रकार…
जोशी, नीळकंठ पुरुषोत्तम : (१६ एप्रिल १९२२—१५ मार्च २०१६). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे विद्वान आणि भारतीय मूर्तिशास्त्राचे गाढे अभ्यासक. त्यांचा जन्म मुंबई येथे झाला. मूळचे रत्नागिरी जिल्ह्यातील हर्णे-मुरुड येथील असलेले हे जोशी…
महर्षि पतंजलींनी ‘चित्ताच्या वृत्तींचा निरोध म्हणजे योग’ अशी योगाची व्याख्या केली आहे. सामान्य भाषेत चित्ताच्या वृत्ती म्हणजे ‘विचार’ असे समजता येईल. चित्ताच्या सर्व वृत्तींचा निरोध करणे म्हणजे चित्त निर्विचार होणे…
ढाकी, मधुसुदन अमिलाल : (३१ जुलै १९२७ — २९ जुलै २०१६). मंदिरस्थापत्य व कलेतिहासाचे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे विद्वान. त्यांचा जन्म गुजरातमधील पोरबंदरजवळील ढांक या गावात एका श्वेतांबर जैन कुटुंबात झाला. त्यांचे…
तलवार, गुरुसरन प्रसाद : ( १९२६ ) गुरुसरन प्रसाद तलवार यांचा जन्म पंजाब मधील हिस्सार येथे झाला. पंजाब विद्यापीठातून त्यांनी बी.एससी. ऑनर्स व एम.एससी. (टेक ) आणि पॅरिसच्या पाश्चर इन्स्टिट्यूटमधून…
कर्म-सिद्धांत हा भारतीय दर्शनांमधील अतिशय महत्त्वपूर्ण विषय आहे. या सिद्धांतानुसार जीव ज्याप्रकारचे कर्म करतो, त्यानुसार त्या कर्माचे फळ त्याला प्राप्त होते. काही कर्मांचे फळ त्वरित मिळते; तर काही कर्मांचे फळ…
मध्य प्रदेशातील बुरहानपूर जिल्ह्यातील प्रसिद्ध किल्ला. बुरहानपूरपासून उत्तरेला २० किमी. अंतरावर समुद्रसपाटीपासून सु. ८५० फूट उंचीवर हा अभेद्य किल्ला आहे. आसा अहिर या अहिर राजाच्या नावावरून सातपुडा डोंगररांगेतील या किल्ल्याला…
महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील गिरिदुर्ग. हा खेड तालुक्यामध्ये असून त्याची उंची समुद्रसपाटीपासून ५२२ मी. आहे. खेडपासून निमणी या गावामार्गे डांबरी रस्ता थेट गडाच्या पायऱ्यांपर्यंत जातो. निमणी गावाजवळ डोंगर उतारावर पेठवाडी नावाचे…
रत्नागिरी जिल्ह्यातील दापोली तालुक्यात प्रसिद्ध पन्हाळे-काजी लेण्यांजवळ असलेला किल्ला. पन्हाळे-काजी येथील झोलाई देवी ग्रामदेवतेच्या मंदिरापासून गडावर पोहोचता येते. तटबंदी तोडून काढलेल्या पायवाटेने गडाच्या माथ्यावर प्रवेश होतो. गडावर तटबंदीचे अवशेष तसेच…
रत्नागिरी जिल्ह्याच्या खेड तालुक्यातील गिरिदुर्ग प्रकारातील एक प्रसिद्ध किल्ला. खेड जवळील घेरा पालगडमधील किल्लामाची या गावाजवळून पायवाटेने गडाच्या उत्तरेकडील धारेवर पोहोचता येते. उत्तरेकडील धारेवर पोहोचल्यावर गडाची तटबंदी व गडावर जाणाऱ्या…
चौऱ्यांशी सिद्धांपैकी एक सिद्ध. नवनाथांपैकी एक नाथ-योगी व कानिफनाथांचे गुरू. जालंधरनाथांना जालंधरी, जळांधरी, जालंधरीपा, हाडिपा, ज्वालेंद्र, बालनाथ, बालगुंडाई, जान पीर या इतर नावांनीही ओळखले जाते. जालंधरनाथांच्या मूळ स्थानाविषयी विद्वानांमध्ये मतभेद…
एक प्रसिद्ध रससिद्ध व नाथ-योगी. चर्पटीनाथांना चर्पटी, चर्पटीपाद, चर्पट्री, चर्यादिपा या इतर नावांनीही ओळखले जाते. मीनचेतनात यांना ‘कर्पटीनाथ’ म्हटले गेले आहे. रज्जबदासाने आपल्या सरबंगी ग्रंथात चर्पटीनाथांना चारिणीगर्भोत्पन्न मानले आहे. लोककथांनुसार…