मराठी विश्वकोश

मार्ग्युलिस, लिन (Margulis, Lynn )

मार्ग्युलिस, लिन : ( ५ मार्च, १९३८ - २२ नोव्हेंबर २०११ ) लिन मार्ग्युलिस यांचा जन्म शिकागो येथे मॉरिस आणि लिओना वाइज अलेक्झांडर यांच्या पोटी झाला. त्यांचे वडील अ‍ॅडव्होकेट होते. त्यांचा…

केवली प्राणायाम (Kevali Pranayama)

घेरण्डसंहितेत निर्दिष्ट केलेल्या आठ प्रकारच्या कुंभकांपैकी ‘केवलकुंभक’ हा शेवटचा व प्रमुख कुंभक होय. केवलकुंभक म्हणजेच केवली प्राणायाम. तो ‘पूरक-रेचका’शिवाय होतो, म्हणून त्यास ‘केवली प्राणायाम’ म्हटले आहे (हठयोगप्रदीपिका २.७३). वसिष्ठ-संहितेत असे…

ॲस्क्लेपिअस (Asclepius)

ॲस्क्लीपिअस/अस्लिपिअस : चिकित्सा, उपचार आणि स्वास्थ्याशी संबंधित असलेला एक प्राचीन ग्रीक देव. हा अपोलो देवतेला कोरोनिस नावाच्या राजकुमारीपासून झालेला पुत्र. वेदना कमी करणारी देवता इपॉन (एपिओन) ही ॲस्क्लेपिअसची पत्नी. त्यांना…

मौखिक इतिहास (Oral History)

ऐतिहासिक घटनांमधील साक्षीदारांकडून त्यांच्या स्मृतींवर आधारित माहिती गोळा करणे व त्यांचे विश्लेषण करणे म्हणजे मौखिक इतिहास होय. ही क्रिया एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे मौखिकपद्धतीने जात असते. असंरचित मुलाखतीच्या माध्यमातून व्यक्तीकडून…

बुकनर, एडवर्ड ( Buchner, Eduard )

बुकनर, एडवर्ड : ( २० मे, १८६० – १३ ऑगस्ट, १९१७) एडवर्ड बुकनर यांचा जन्म जर्मनीतील म्यूनिक या शहरात एका संपन्न कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील अर्नस्ट बुकनर म्यूनिकमधील लुडविग मॅक्सीमिलीयन…

गुणाबाई रामचंद्र गाडेकर (Gunabai Ramchandra Gadekar)

गाडेकर , गुणाबाई रामचंद्र : (१९०६ -१६ मे १९७५). गुणाबाई रामचंद्र गाडेकर एक जिद्दी व समाजसेवेला वाहून घेतलेलं व्यक्तिमत्व. अस्पृश्य मानल्या गेलेल्या चर्मकार समाजात त्यांचा जन्म झाला. चर्मकार समाजातील त्या…

प्रभा गणोरकर (Prabha Ganorkar)

गणोरकर, प्रभा : (जन्म ८ जानेवारी १९४५). मराठी साहित्यातील सुप्रसिद्ध कवयित्री, समीक्षक आणि संशोधिका. १९७० ते २०२० या चार दशकांच्या कालखंडातील अतिशय महत्त्वाच्या कवयित्री म्हणून त्या ओळखल्या जातात. त्यांचे शालेय…

De Swammerdam medaille wordt uitgereikt aan prof. dr. Nikolaas Tinbergen. Tinbergen toont de medaille *7 december 1973

टीनबर्गेन, निकोलस ( Tinbergen, Nikolaas)

टीनबर्गेन, निकोलस : ( १५ एप्रिल, १९०७ – २१ डिसेंबर, १९८८) निकोलस टीनबर्गेन यांचा जन्म नेदरलँडमधील हेग (Hague) शहरामध्ये झाला. त्यांचे वडील इतिहास आणि डच भाषेचे शिक्षक होते तर आई…

मुक्ता शंकरराव सर्वगोड (Mukta Shankarrao Sarvgod)

सर्वगोड , मुक्ता शंकरराव : (१९२२ - २००४). दलित चळवळीतील कार्यकर्ती आणि लेखिका. यांचा जन्म सोलापूर येथे झाला. त्यांचे शिक्षण एस.एस.सी. पर्यंत झाले. कर्मवीर भाऊराव पाटील यांच्या प्रोत्साहनामुळे त्यांनी टिचर…

क्रॅमर पॉल जॅक्सन (Kramer, Paul Jackson)

क्रॅमर पॉल जॅक्सन : ( ८ मे, १९०४ – २४ मे, १९९५ ) क्रॅमर यांचा जन्म अमेरिकेतील इंडियाना राज्यातील ब्रूकविल येथे झाला. वनस्पतीशास्त्रातील डॉक्टरेट त्यांनी १९३१ मध्ये ओहायो विद्यापीठातून मिळविली.…

इसाउ, कॅथरिन (Esau, Katherine)

इसाउ, कॅथरिन : ( ३ एप्रिल, १८९८ – ४ जून, १९९७ ) कॅथरिन इसाउ यांनी मास्कोतील शेतकी महाविद्यालयामध्ये प्रवेश घेतला. एक वर्षानंतर बोल्शेविक क्रांतीमुळे जर्मनीमध्ये जाऊन तेथील शेतकी महाविद्यालयामधून त्यांनी…

ह्यूलँडाइट (Heulandite)

झिओलाइट गटातील ह्यूलँडाइट हे एक टेक्टोसिलिकेटी (Tectosilicates) खनिजमाला. या अगोदर हे स्वतंत्र कॅल्शियमयुक्त झिओलाइट गटातील खनिज गणले जायचे, परंतु नंतर अनेक खनिजांचा हा समुही गट असल्याचे लक्षात आल्यानंतर, याला मालागट…

हॉस्मनाइट (Hausmanite)

स्पिनेल गटातील हे द्वितियक व तृतीयक मँगॅनिजचे जटिल ऑक्साइड असलेले प्राथमिक खनिज आहे. याचे स्फटिक, चतुष्कोणीय असून पुष्कळदा जुळे स्फटिक आढळतात. ते कणमय वा संहत (घट्ट) रूपांतही आढळते. रा. सं.…

स्फीन (Sphene)

स्फीन हे खनिज टिटॅनियम व कॅल्शियम यांचे ऑर्थोसिलिकेट आहे. याचे स्फटिक एकनताक्ष प्रणालीचे व पाचरीच्या आकाराचे असतात आणि त्यांची ठेवण (स्वरूप) भिन्न प्रकारची असते. हे खनिज चांगले स्फटिकीकरण झालेले किंवा…

स्मिथसोनाइट (Smithsonite)

जस्ताचे हे खनिज पूर्वी जस्त धातू मिळविण्यासाठी वापरीत. त्याचे स्फटिक समांतरषट्फलकीय अथवा विषम त्रिभुजफलकी समूहाचे असून ते लहान असतात. ते बहुधा मूत्रपिंडाकार व कधीकधी गुच्छाकार, झुंबराकार, स्फटिकी पुटे व मधमाश्यांच्या…