श्रीपती पंडित : (अकरावे शतक). वीरशैव पंथा(लिंगायत पंथा) च्या तत्त्वज्ञानाची सुसूत्र मांडणी करणारे थोर पंडित. ‘पंडिताराध्य’ ह्या नावानेही प्रसिद्ध. त्यांचा जन्म आंध्र प्रदेशातील विजयवाटिका (बेझवाडा) येथे झाला. वेद, उपनिषदासोबतच इतिहास,…
या आसनात चेहेऱ्यावरचे उग्र भाव सिंहमुखाची आठवण करून देतात म्हणून या आसनाला सिंहासन हे नाव दिले आहे. घेरण्डसंहिता, हठप्रदीपिका, वसिष्ठसंहिता, त्रिशिखिब्राह्मणोपनिषद्, दर्शनोपनिषद्, शांडिल्योपनिषद् या सर्व ग्रंथांमधे सिंहासनाचे वर्णन आहे. या…
वनस्पतींमध्ये श्वसन ही दिवसरात्र चालणारी एक प्रक्रिया आहे, मात्र काही वनस्पती फक्त दिवसा मूळ श्वसनाबरोबरच आणखी एक अतिरिक्त श्वसन सुरू करतात. सूर्यप्रकाशात सुरू असलेल्या या श्वसन प्रक्रियेला ‘प्रकाशश्वसन’असे म्हणतात. ही…
बहुतेक सर्व दृश्यकेंद्रकी पेशीतील अनेक पेशी अंगकांपैकी पेशीद्रवामध्ये असलेले एक पेशीअंगक. तंतुकणिका गोल चेंडूच्या आकाराची किंवा अंडाकृती असून तिचा व्यास ०.५—१० म्यूमी. (मायक्रोमीटर), लांबी ७ म्यूमी. व जाडी १ म्यूमी.…
आफ्रिका खंडाच्या आग्नेय भागातील एस्वातिनी (स्वाझीलँड) या भूवेष्टित स्वतंत्र राजसत्ताक देशाची प्रशासकीय राजधानी आणि देशातील सर्वांत मोठे शहर. लोकसंख्या ९४,८७४ (२०१० अंदाज). देशाच्या पश्चिम भागातील हायव्हेल्ड प्रदेशातील होहो जिल्ह्यात, एम्बाबाने…
[latexpage] प्येअर द फेर्मा (1601 - 1665) हे सतराव्या शतकातील एक फ्रेंच गणितज्ञ. 1631 मध्ये त्यांनी ऑर्लेआ विद्यापीठाची कायद्याची पदवी संपादन केली आणि तूलूझ येथे वकिलीचा व्यवसाय सुरू केला. त्यांना…
भारतात लोकवनस्पतिविज्ञानाची परंपरा प्राचीन काळापासून रुजली आहे. वनौषधींची माहिती आयुर्वेद ग्रंथात संकलित केली जाऊन तिचा उपयोग विविध रोगांवर उपचार करण्यासाठी केला जात आहे. ही माहिती संस्कृत भाषेत किंवा स्थानिक भाषेत…
ऋतंभरा या शब्दाची व्युत्पत्ती ‘ऋतं बिभर्ति’ अर्थात् वैश्विक सत्य धारण करते ती प्रज्ञा अशी आहे. वेदानुसार ऋत ही वैश्विक सत्याची संकल्पना आहे; पण ती सत्यापेक्षाही व्यापक व उदार आहे. सत्य…
एखाद्या विशिष्ट स्वरसमूहाला बीजरूप मानून स्वरांच्या विविध वर्णक्रियांनी त्या बीजाला फुलवायचे ही रागनिर्मितीची एक प्रक्रिया; तर विविध थाट-रचनांमधून रागाला आवश्यक लक्षणांचा उपयोग करून रागनिर्मिती साधायची ही दुसरी प्रक्रिया. या दोन…
कावळ्याचा समावेश पक्षिवर्गाच्या पॅसेरिफॉर्मिस (Passeriformes) गणाच्या कोर्व्हिडी (Corvidae) कुलामध्ये होतो. हा मूळचा आशियातील पक्षी असून जगामध्ये त्याचा आढळ सर्वत्र आहे. भारत, बांगला देश, नेपाळ, पाकिस्तान, श्रीलंका, म्यानमार, मालदीव इत्यादी देशांमध्ये…
मध्य प्रदेश राज्यातील हुशंगाबाद, मुख्यत: भोपाळ, रायसेन आणि सिहोर या जिल्ह्यांत आढळणारी एक जमात. राजस्थान कीर जमातीची मुख्य भूमी आहे. मोगलांशी लढताना तसेच राजा मानसिंग हे जयपूरवर राज्य करीत असताना…
जगातील सर्वांत मोठी व प्रेक्षणीय कॅन्यन (घळई वा निदरी). अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांमधील ॲरिझोना राज्याच्या वायव्य भागात असलेल्या ग्रँड कॅन्यन नॅशनल पार्क या राष्ट्रीय उद्यानात (स्था. १९१९) जवळजवळ संपूर्ण ग्रँड कॅन्यनचा…
पेतँ, आंरी फिलिप : (२४ एप्रिल १८५६ – २३ जुलै १९५१). फ्रान्सचा एक सेनानी व मुत्सद्दी. त्याचा जन्म शेतकरी कुटुंबात कोशी-अ-ला-तूर येथे झाला. तो सेंट-सीर या लष्करी अकादमीतून पदवीधर झाला…
प्रेस्कट, विल्यम हिकलिंग : (४ मे १७९६ – २८ जानेवारी १८५९). अमेरिकन इतिहासकार. त्याचा जन्म सधन व सुसंस्कृत घराण्यात सेलेम (मॅसॅ.) येथे झाला. त्याचे वडील न्यायाधीश व अमेरिकन संघराज्याच्या जनकांपैकी…
पेरी, मॅथ्यू कॅलब्रेथ : (१० एप्रिल १७९४ – ४ मार्च १८५८). एक अमेरिकन नाविक अधिकारी. त्याचा जन्म न्यूपोर्ट (र्‍होड-आयलंड) येथे मध्यमवर्गी कुटुंबात झाला. ज्या घराण्यातील अनेक व्यक्तींनी नौदलात जीवन व्यतीत…