मराठी विश्वकोश

ब्रेथलेस (Breathless)

ब्रेथलेस हा १९६० साली प्रदर्शित झालेला एक फ्रेंच चित्रपट आहे. या चित्रपटाचे मूळ फ्रेंच नाव À bout de souffle हे आहे. जाँ-ल्यूक गोदार ( Jean-Luc Godard) यांनी दिग्दर्शित केलेला हा पहिला…

एक महत्त्वाचा प्राचीन ईजिप्शियन देव. तो सत्य, सचोटी, प्रामाणिकपणा, बुद्धी आणि लिखाणाचा देव म्हणून ओळखला जातो. थोथ (टोट) आणि माआट या देवतांचा एकमेकांशी कोणताही नातेसंबंध नसला, तरी दोघांचा उल्लेख नेहमीच…

बर्टी (Barnyard Millet)

बर्टी : (शामूल; हिं. सांवा, झांगोरा; बं. श्यामा; क. उडलू; ओरिया - खिरा; पं. स्वांक; त. कुथिराईवोल्ली; ते. उडालू, कोदिसामा; इं. बार्नयार्ड मिलेट; लॅ. एकिनोक्लोआ फ्रुमेंटासिया; कुल - पोएसी). बर्टी…

वस्तुमानदोष (Mass Defect)

[latexpage] अणुकेंद्राचे वस्तुमान आणि त्याच्या घटकांचे वस्तुमान यांमधील फरकास वस्तुमानदोष असे म्हणतात. $N$ न्यूट्रॉन (Neutron) आणि $Z$ प्रोटॉन (Proton) असलेल्या अणुकेंद्राचे वस्तुमान $M$ असल्यास त्या अणुकेंद्राचा वस्तुमानदोष खालीलप्रमाणे $\Delta M…

शब्दांक

[latexpage] प्राचीन काळी मुद्रणकला विकसित झालेली नव्हती. भूर्जपत्रांवरही लेखन करण्याची कला फारशी परिचित नव्हती. सर्व वैज्ञानिक आणि गणिती संकल्पना शब्दबद्ध आणि श्लोकबद्ध करण्यात येत होत्या. अध्ययन अनुभूतींचे संक्रमण मौखिकपणे एका…

बीसीजी लस (BCG Vaccine)

बीसीजी (BCG; Bacille Calmette Guerin) लस ही क्षयरोग नियंत्रणासाठी वापरण्यात येत असलेली एकमेव लस आहे. इतिहास : रॉबर्ट कॉख यांनी १८८२ मध्ये क्षयरोग जीवाणूंचा शोध लावला. १९०० पासून ॲल्बर्ट काल्‍मेट…

द फोर हंड्रेड ब्लोज (The Four Hundred Blows)

द फोर हंड्रेड ब्लोज हा १९५९ साली प्रदर्शित झालेला एक फ्रेंच चित्रपट. या चित्रपटाचे मूळ फ्रेंच नाव Les Quatre Cents Coups हे आहे. फ्राँस्वा त्रूफो (Francois Truffaut) यांनी दिग्दर्शित केलेला…

रोनाल्ड रॉस (Ronald Ross)

रॉस, रोनाल्ड (१३ मे १८५७ – १९३२) रोनाल्ड रॉस यांचा जन्म भारतात उत्तराखंडातील अल्मोरा येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव सर कॅम्पबेल क्लेय ग्रॅन्ट रॉस व आईचे नाव मॅटिल्डा शार्लोट…

पारा विषाक्तता (Mercury poisoning)

मानवाच्या आहारामध्ये पाऱ्याचे अत्यल्प प्रमाण असलेल्या वनस्पती, प्राणी व मासे यांचा समावेश अनिवार्यपणे होत आलेला आहे. तथापि कोळसा व खनिज तेल यांसारख्या इंधनांच्या अमर्याद वापरामुळे वातावरणातील पाऱ्याचे प्रमाण वाढत आहे.…

किरणोत्सर्गाचा इतिहास (Historical background of Radioactivity)

[latexpage] किरणोत्सर्गाचा शोध आंत्वान आंरी बेक्रेल (Henri Becquerel) या फ्रेन्च शास्त्रज्ञ यांनी १८९६ साली लावला. युरेनियमचे क्षार छायाचित्र पट्टीवर (photographic plate) ठेवले असताना ती काळी पडते असे बेक्रेल यांना आढळून…

मन्नान जमात (Mannan Tribes)

केरळ राज्यातील मुख्यत: इडुक्की जिल्ह्यात वास्तव्यास असणारी एक जमात. त्यांची वस्ती तमिळनाडू राज्याच्या काही जिल्ह्यांमध्येही आढळते. २०११ च्या जनगणनेनुसार त्यांची लोकसंख्या १,३६,००० इतकी होती. नेरीयममंगलमच्या मदुरा या राजाचे हे लोक…

माआट (Maat)

न्याय, सत्य, सुसंगती आणि एकोपा ह्यांच्याशी संबंधित असलेली एक प्रमुख ईजिप्शियन स्त्रीदेवता. माएट, मेईट असेही तिच्या नावाचे उच्चार केले जातात. 'माआट' हे तत्त्वज्ञानाच्या संकल्पनेचे दृश्य रूप असल्याने ती सर्वांत कमी…

जोसेफ डाल्टन हूकर (Joseph Dalton Hooker)

हूकर, जोसेफ डाल्टन : (३० जून १८१७ – १० डिसेंबर १९११). जोसेफ डाल्टन हूकर यांचा जन्म इंग्लंडच्या सफोक (Suffolk) परगण्यातील हेल्सवर्थ या शहरात झाला. त्यांचे वडील विल्यम जॅक्सन हूकर हे…

हरि कृष्ण देवसरे ( Hari Krishna Devsare)

देवसरे, हरि कृष्ण : (९ मार्च १९३८ – १४ नोव्हें २०१३). भारतीय साहित्यातील प्रसिद्ध हिंदी बालसाहित्यिक आणि संपादक. काव्यसंग्रह, कथा, नाटक, समीक्षा अशा विविध साहित्यप्रकारात त्याचे ३०० पुस्तके प्रकाशित आहेत.…

निमिष

[latexpage] ‘निमिष’ हे प्राचीन काळचे कालमापनाचे एकक आहे. निमिष काल म्हणजे डोळ्याची पापणी मिटून उघडण्यासाठी लागणारा वेळ पूर्वी भारतीयांनी वेळेच्या प्रमाणाची मांडणी नैसर्गिक घटनांवर आधारित अशी घेतली होती. त्या मापनात…