विद्यार्थ्याच्या ज्ञानात्मक, भावात्मक व क्रियात्मक गुणवत्तेचे आणि विकासाचे मूल्यमापन करणारे एक सर्वांत महत्त्वपूर्ण तंत्र. यालाच अध्ययन-अध्यापनाच्या परिणामाच्या मोजमापाचे साधन म्हणजे परीक्षा असेही म्हटले जाते. परीक्षा या तंत्राचा वापर व्यापक स्तरावर…
भारतीय संस्कृतीत नागाला देवता म्हणून महत्त्व आहे. नाग म्हणजे फणाधारी सर्प. साधारणपणे कल्याणकारक व उग्र असे या देवताचे स्वरूप आढळते. अनंत, वासुकी, शेष हे नाग पहिल्या प्रकारात; तर तक्षक, कर्कोटक,…
ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानमधील राजस्थानातील एक राजपूत संस्थान. क्षेत्रफळ ३२,८६८ चौ. किमी. चतुःसीमा उत्तरेस अजमीर, मेवाड आणि शाहपूर; पश्चिमेस जोधपूर आणि सिरोही; दक्षिणेस दुर्गापूर, बांसवाडा आणि परतापगढ आणि पूर्वेस नीमच, टोंक, बुंदी व कोटा. हे राजे आपल्याला सूर्यवंशी…
[latexpage] त्रिकोणांची एकरूपता : जे त्रिकोण त्यांच्या शिरोबिंदूच्या एकास-एक संगतीनुसार परस्परांशी तंतोतंत जुळविता येतात ते त्रिकोण एकरूप असतात. दोन त्रिकोण एकरूप असतील तर (आकृती १) – त्यांच्या संगत भुजा समान लांबीच्या…
सिन्हा, तपन : (२ ऑक्टोबर १९२४—१५ जानेवारी २००९). भारतीय चित्रपटनिर्माता. जन्म कोलकाता येथे. कोलकाता विद्यापीठातून भौतिकशास्त्र विषय घेऊन ते एम्.एस्सी. झाले. सिन्हा यांना लहानपणापासूनच चित्रपटांची आवड होती. तरुणवयात चार्ल्स डिकिन्झ…
इटलीलगतच्या टिरीनियन समुद्रातील स्ट्राँबोली या बेटावरील एक जागृत ज्वालामुखी. टिरीनियन हा भूमध्य समुद्राचा भाग आहे. इटलीच्या सिसिली बेटाच्या ईशान्येस असलेल्या लिपारी द्वीपसमूहात या नावाचे बेट असून त्यावरच स्ट्राँबोली ज्वालामुखी आहे. या…
बांदकर, कृष्णभट्ट : (१८४४ - १९०२). गोव्यातील एक संतकवी. डोंगरी या तिसवाडी तालुक्यातील गावात भिक्षुकाच्या कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव जगन्नाथ आणि आईचे नरसाई असे होते. कृष्णभट्ट सव्वा…
भाषांतर : केवळ संस्कृतीच्या अंगाने विचार केला तर भाषांतर म्हणजे दुसरी भाषा.प्रत्यक्षात मात्र भाषांतर ही संज्ञा एका विशिष्ट प्रकारच्या संप्रेषणाकरिता वापरण्यात येते. ज्यामध्ये एका भाषेमध्ये निर्मिलेल्या संहितेचा ग्रहणकर्ता दुसर्‍या भाषेमध्ये…
नेत्र म्हणजे डोळे व तर्पण म्हणजे तृप्ती. डोळ्यांवर बाहेरून करण्याची ही उपचार पद्धती आहे. यामुळे डोळ्यांना व दृष्टीलाही आरोग्य प्राप्त होते. दिसण्याची क्रिया व्यवस्थित झाल्याने डोळे तृप्त होतात, म्हणून नेत्रतर्पण…
किलाटन, कणसंकलन आणि निवळण करून पाण्याची गढूळता कमी करून घेतल्यावर ते निस्यंदकामधल्या वाळूवर/माध्यमावर सोडले जाते. गुरुत्वाकर्षणामुळे पाणी माध्यमाच्या थरांमधून झिरपते. माध्यमाचे वरचे थर लहान आकाराच्या कणांचे असल्यामुळे पाण्यामधले आलंबित आणि…
‘प्रमा’ म्हणजे यथार्थ ज्ञान व ज्या साधनाद्वारे ज्ञान प्राप्त होते त्याला ‘प्रमाण’ असे म्हणतात. योगदर्शनानुसार कोणत्याही वस्तूचे ज्ञान होण्यासाठी चित्ताची त्या वस्तूच्या आकाराची वृत्ती (चित्ताचा पदार्थाच्या रूपाने होणारा परिणाम) होणे…
गाडगे महाराज : (२३ फेब्रुवारी१८७६—२० डिसेंबर १९५६). थोर आधुनिक मराठी संत व समाजसुधारक. जन्म शेणगाव (ता. दर्यापूर, जि. अमरावती) येथे. आडनाव जाणोरकर. वडील झिंगराव (झिंगराजी) व आई सखुबाई यांचे हे…
कॅलेकी, मिशल (Kalecki, Michal) : (२२ जून १८९९ – १८ एप्रिल १९७०). प्रसिद्ध पोलिश अर्थतज्ज्ञ. मुख्यत: समष्टी अर्थशास्त्र हे त्यांच्या संशोधनाचे क्षेत्र होते. त्यांचा जन्म पोलंडमधील लॉत्स येथे पोलीश-यहूदी (जेव्हीश)…
जहालमतवाद : जहालमतवाद म्हणजे मौलिक विचारप्रणालीवर आधारलेली नैतिक वा सामाजिक जीवनाची आधुनिक उपपत्ती. प्रस्थापित समाजव्यवस्था, माणसामाणसांचे संबंध, एकंदर जगाचे भवितव्य यांचे सर्वांगीण पृथक्करण व विवेचन करून नीतितत्त्वांची बौद्धिक उपपत्ती व…
नाझीवाद : जर्मनीत विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात अडोल्फ हिटलरच्या प्रभावाने निर्माण झालेली पक्ष प्रणाली. नॅशनल सोशॅलिस्ट वर्कर्स पक्षाच्या मूळ जर्मन आद्याक्षरावरून त्याला नाझी पक्ष असे नाव रूढ झाले. १९२० साली हिटलर या…