मराठी विश्वकोश

यझत (Yazata)

पारशी धर्मग्रंथ अवेस्तामध्ये येणारी महत्त्वपूर्ण संकल्पना. यझत हा शब्द अवेस्तन यझ् (संस्कृत यज्) या धातूपासून तयार झाला आहे. त्यामुळे यझत किंवा यझद म्हणजे पूजार्ह किंवा यज्ञार्ह होय. पारशी धर्मात सर्वसाधारणपणे…

त्लालोक (Tlaloc)

त्लालोक ही मेक्सिकोमधील अ‍ॅझटेक व तोल्तेक ह्या संस्कृतींची एक प्रमुख आणि प्राचीन देवता आहे. हा ओमेतेकुह्त्ली व ओमेतिकुहात्ल या विश्वनिर्मात्या दांपत्याचा पुत्र मानला जातो. ही पर्जन्य, वादळे आणि पर्वतांची देवता…

पुरुषसूक्त (Purushasukta)

ऋग्वेदाच्या दहाव्या मंडलातील नव्वदावे सूक्त. विश्वपुरुष व त्याच्यापासून निर्माण झालेली सृष्टी यांचे वर्णन करणारे हे सूक्त असून त्यात सोळा ऋचा आहेत. सूक्ताचा नारायण हाच ऋषी म्हणजे द्रष्टा व देवता पुरुष…

उपमान (Analogy)

उपमिती या प्रकारच्या यथार्थ अनुभवाचे साधन म्हणजे उपमान. ज्ञानप्रक्रियेसाठी आवश्यक मानलेल्या प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान आणि शब्द या चार प्रमाणांमधील ‘उपमान’ हे तिसरे प्रमाण होय. 'संज्ञासंज्ञिसंबंधि ज्ञानम् उपमिति:।' किंवा 'उपमीयते अनेन…

अनुमान (Inference)

ज्ञानप्राप्तीसाठी आवश्यक मानल्या गेलेल्या प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान आणि शब्द या चार प्रमाणांपैकी दुसरे प्रमाण म्हणजे अनुमानप्रमाण होय. 'अनुमितिकरणम् अनुमानम्।' किंवा 'अनुमीयते येन तदनुमानम्।' अशी अनुमानाची व्याख्या केली जाते. भारतीय ज्ञानपरंपरेत…

ओम प्रकाश मलहोत्रा (Om Prakash Malhotra)

मलहोत्रा, ओम प्रकाश : (६ ऑगस्ट १९२२—२९ डिसेंबर २०१५ ). भारतीय भूसेनेचे भूतपूर्व सरसेनापती. जन्म श्रीनगर येथे. नोव्हेंबर १९४१ मध्ये भारतीय भूसेनेच्या तोफखानाविभागात कमिशन. काही दिवस देवळालीच्या तोफखाना-विद्यालयात लष्करी शिक्षक.…

जैविक युद्ध (Biological Warfare)

प्रस्तावना : जैविक युद्धामध्ये जिवंत जीवजंतू आणि त्यांच्यापासून उत्पादित पदार्थांचा वापर केला जातो. परंपरागत जैविक युद्धात सूक्ष्म जीवाणू, सूक्ष्मातिसूक्ष्म रोगजंतू, परजीवी सूक्ष्मजंतू, बुरशी आदी जीवासंघ आणि विषाणू ह्यांचा मानव, पशू…

भारतात आलेले परकीय प्रवासी (Foreign Travellers in India)

भारतात आलेले परकीय प्रवासी : (सहावे ते अठरावे शतक). प्राचीन काळापासून जगभरातल्या लोकांना भारतातील समृद्धता, सुबत्ता यांचे आकर्षण होते. याच आकर्षणामुळे अनेक परकीय लोक प्रवासी, राजदूत, धर्मगुरू, व्यापारी आणि सैनिक…

संरचनावाद (Structuralism)

संरचनावाद (भाषावैज्ञानिक) : भाषाशास्त्र ज्ञानशाखांमधील सिद्धांतनाची पद्धत.भाषावैज्ञानिक संराचनावादाची पहिली मांडणी फेर्दिना द सोस्यूर यांनी आपल्या couzs de linquistique generate (1916) या भाषाविज्ञानविषयक व्याख्यानामधून केली आहे. भाषाविज्ञानापलीकडे मानववंशविज्ञान, समाजविज्ञान, साहित्यसमीक्षा, मनोविज्ञान,…

यझत (Yazata)

यझत (Yazata)

त्लालोक (Tlaloc)

पुरुषसूक्त (Purushasukta)

उपमान (Analogy)

अनुमान (Inference)

ओम प्रकाश मलहोत्रा (Om Prakash Malhotra)

जैविक युद्ध (Biological Warfare)

भारतात आलेले परकीय प्रवासी (Foreign Travellers in India)

संरचनावाद (Structuralism)

घटक-विश्लेषण (Componential Analysis)

संभाषण विश्लेषण (Pragmatics/ Conversational Analysis)

अर्थक्षेत्र (Semantic/Lexical field)

क्रियाव्याप्ती (Aspect)

संस्कृतकोशप्रकल्प (Sanskrutkoshprakalp)

संगणकीय भाषाविज्ञान (Computational Linguistics)