ध्रुव भट्ट (Dhruv Bhatt)

भट्ट,ध्रुव : (८ मे १९४७). ध्रुव प्रबोधराय भट्ट. ख्यातनाम गुजराती कादंबरीकार व कवी. जन्म नींगाला, जि. भावनगर (गुजरात) येथे. प्राथमिक शिक्षण जाफ्राबाद,केशोद येथे झाले. माध्यमिक आणि उच्च शिक्षण वाणिज्य शाखेतून…

मुहासिबी संप्रदाय (Muhasibi School)

एक इस्लामी संप्रदाय. इस्लामच्या तत्त्वज्ञानानुसार 'मुहासिबी' हा संप्रदाय नसून इस्लामचे शुद्ध अंतःकरणाने आचरण करण्याचा उपाय आहे. 'हिसाब' म्हणजे हिशोब. मोजदाद करणे. स्वतःच्या आचरणाला तटस्थवृत्तीने तपासणे. एखादे काम करताना आपला खरा…

खंडकारी (Chopper/ DC-DC Converter)

एकदिशादर्शकाचे चल एकदिशादर्शकामध्ये (DC to DC converter) रूपांतर करणे खूप गरजेचे आहे. कारण आजकाल अनेक उपकरणे एकदिशादर्शक विद्युत दाबावर (DC voltage) अवलंबून आहेत. जर आपण एकदिशादर्शक (Variable DC) चल स्रोतांचा…

काजू (Cashew)

काजू हा सदाहरित वृक्ष अ‍ॅनाकार्डिएसी म्हणजेच आम्र कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव अ‍ॅनाकार्डियम ऑक्सिडेंटेल आहे. या वृक्षाचे मूलस्थान मध्य अमेरिका आणि इतर उष्ण प्रदेशातील देश आहेत. सोळाव्या शतकाच्या सुरुवातीला पोर्तुगीज…

जलचक्रातील कालसंबंधित बदल (Chronological changes in the water cycle)

जलचक्र हे जलावरणामध्ये पाण्याची – पाण्याच्या संयुगांची – हालचाल कोणत्या प्रक्रियांद्वारे होते याचे वर्णन करते. परंतु जलचक्रामध्ये फिरत राहणाऱ्या पाण्यापेक्षा खूप जास्त पाणी हे प्रदीर्घ काळापर्यंत साठा म्हणून आहे. पृथ्वीवरील…

दिनारिक आल्प्स (Dinaric Alps)

यूरोपातील आल्प्स पर्वतांपैकी पूर्व आल्प्स विभागातील एक पर्वतश्रेणी. या पर्वतरांगेची लांबी सुमारे ६५० ते ७०० किमी. आणि रुंदी ५० किमी. ते २०० किमी. असून तिने सुमारे २,००,००० चौ. किमी. क्षेत्र…

जागतिक व्यापार संघटना (World Trade Organisation)

पार्श्वभूमी : जागतिक व्यापार संघटना ही आंतरशासकीय संस्था जागतिक व्यापाराचे नियमन करते. दिनांक १५ एप्रिल १९९४ रोजी १२३ राष्ट्रांनी स्वाक्षऱ्या केलेल्या ‘मॅराकेश करारां’तर्गत दिनांक १ जानेवारी १९९५ रोजी ही संघटना…

बैत (Bait)

सूफी गुरू आपल्या शिष्यांना जी दीक्षा देतात तिला ‘बैत’ (बयत) असे म्हणतात. बैत एक मान्यता आहे. खलीफा निवडीच्या काळी मतपत्रिका नसायची, तर सूज्ञ आणि समजदार पाच-सहा समाजमान्यताप्राप्त लोक एखाद्या योग्य…

प्रेषित, इस्लाम धर्मातील (The Prophet of Islam)

प्रेषितांवर विश्वास ठेवणे हे इस्लाम धर्माच्या सहा कलमांमधील एक महत्त्वाचे कलम आहे. इस्लाम धर्मात प्रेषितांचे नबी आणि रसूल असे दोन प्रकार पडतात. रसूल म्हणजे अल्लाहचा संदेश किंवा साक्षात्कार घेऊन येणारे.…

अंकात्मक बहुमापक (Digital multimeter)

विद्युत उपकरणांची निर्मिती, वापर आणि दुरुस्ती करत असताना अनेक विद्युत राशींचे (विद्युत धारा, विद्युत दाब, रोधक, ऊर्जा, धारिता इत्यादी) मापन करावे लागते. पूर्वी प्रत्येक विद्युत राशी मोजण्यासाठी स्वतंत्र उपकरण वापरले…

जलविद्युत केंद्र (Hydroelectric power station)

जलविद्युत केंद्रामध्ये उंचीवर साठविलेल्या पाण्याच्या स्थितिज ऊर्जेचा वापर वीजनिर्मिती करण्यासाठी केला जातो. जल वीजनिर्मिती केंद्र हे सामान्यपणे जेथे धरण बांधले जाऊ शकते आणि भरपूर जलाशये मिळू शकतात, अशा डोंगराळ भागात…

जलनिवासी काल

जलचक्रांतर्गत एखाद्या जलसाठ्यामध्ये जलकण (जल संयुग) जो काळ घालवितो, त्याला निवासी काल असे म्हणतात. निवासी काल हा पाण्याचे सर्वसाधारण वय ठरविण्याचा मापदंड आहे. जलसाठ्यांचा सरासरी निवासी काल साठा सरासरी निवासी…

Read more about the article किल्ले (दुर्ग) (Forts)
प्रतापगड

किल्ले (दुर्ग) (Forts)

शत्रूंपासून संरक्षण करण्यास सुलभ जावे आणि सभोवतालच्या प्रदेशावर नियंत्रण ठेवता यावे, म्हणून बांधलेल्या वास्तू. इंग्रजीत कॅसल, फोर्ट, सिटॅडल, बर्ग वगैरे संज्ञांनी उल्लेख होतो, तर मराठीत दुर्ग, गिरिदुर्ग, द्वीपदुर्ग, जंजिरा, गढी,…

गाय (Cow)

माणसाळलेल्या प्राण्यांमध्ये जगभरात मोठ्या संख्येने असलेला प्राणी. स्तनी वर्गाच्या समखुरी (आर्टिओडॅक्टिला) गणाच्या गोकुलातील बोव्हिनी उपकुलात गायीचा समावेश होतो. हा रवंथ करणारा आणि पोकळ शिंगे असलेला शाकाहारी प्राणी आहे. गाय-बैल या…

गुंज (Crab’s eye/Indian Liquorice)

गुंज ही बहुवर्षीय वेल लेग्युमिनोजी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव अ‍ॅब्रस प्रिकॅटोरियस आहे. बारीक फांद्यांची ही पानझडी वेल दुसर्‍या झाडावर पाच-सहा मीटर उंच वाढते. साधारणत: उष्ण प्रदेशीय, समुद्रकाठच्या विरळ व दमट वनांत…