ब्रिटिश अंमलाखालील सु. ८,००० चौ.किमी. क्षेत्राचे एक मांडलिक संस्थान. ह्या संस्थानचे क्षेत्र आजच्या राजस्थान राज्यातील जयपूर जिल्ह्याच्या ईशान्येस व भरतपूरच्या वायव्येस होते. अलवर हे राजपुतान्यातील बाराव्या क्रमांकाचे संस्थान असून याला पंधरा तोफांच्या…
नैसर्गिक आण्विक अब्जांश यंत्राच्या समन्वित कार्यप्रणालीमुळेच विविध जैविक प्रक्रिया सुसंगतपणे चालविल्या जातात. निसर्गात विविध अब्जांश यंत्रे सूक्ष्मजीव, आदिजीव, विविध प्राणी आणि वनस्पती यांमध्ये आढळतात. अशा अब्जांश यंत्रांची निर्मिती ही गरजेनुसार…
मानवप्राणी (Man) व त्याच्या कार्यांचा सांगोपांग आणि सर्वांगीण अभ्यास करणारे शास्त्र. 'Anthropology’ हा इंग्रजी शब्द सर्वप्रथम ॲरिस्टॉटल (Aristotle) या ग्रीक तत्त्ववेत्याने वापरला असून 'Anthropos’ आणि 'Logos’ या दोन ग्रीक शब्दांपासून…
मानवप्राण्याच्या उगमापासून ते आजपर्यंतच्या सर्व संस्कृतीचा उगम, वर्तन, विकास, रचना, तिचे कार्य इत्यादींचा अभ्यास करणारे शास्त्र. यात मानवाच्या संस्कृतीचा अभ्यास केला जातो; मात्र यात कालखंडाचेच व विशिष्ट मानवसमाजाच्या संस्कृतीचेच अध्ययन…
नागार्जुन : (दुसरे शतक). एक श्रेष्ठ बौद्ध आचार्य, माध्यमिक संप्रदायाचा प्रवर्तक व तत्त्ववेत्ता. सातवाहन राजा यज्ञश्री गौतमीपुत्र (कार.१६६–९६) हा नागार्जुनाचा समकालीन असून हे दोघे जवळचे मित्र होते. सुहृल्लेख नावाचे सध्या…
मराठ्यांची मोगलांविरुद्ध झालेली एक इतिहासप्रसिद्ध लढाई. कर्नाटक राज्यातील म्हैसूरशेजारी चितळदुर्ग (चित्रदुर्ग) येथील दोद्देरीत (दोड्डेरी) मराठ्यांचे सेनापती संताजी घोरपडे व मोगल सरदार कासिमखान यांच्यात ही लढाई झाली (१६९५-९६). या लढाईत संताजीने…
पार्श्वभूमी : उत्तर अमेरिकन मुक्त व्यापार करार (North American Free Trade Agreement) असा त्याचा पूर्णरूप होतो. हा करार कॅनडा, मेक्सिको आणि अमेरिका या तिघांमध्ये झाला. हा जगातील सर्वांत मोठा करार…
जागतिक स्तरावर अन्नपदार्थांच्या मागणीमध्ये सातत्त्याने वाढ होत आहे. त्यामुळे अन्न उत्पादन, अन्न सुरक्षा, अन्न वाहतूक इत्यादी बाबतीत अनेक आव्हाने निर्माण झाली आहेत. पण अब्जांश तंत्रज्ञानामुळे या आव्हानांचा यशस्वी सामना करणे…
अब्जांश तंत्रज्ञान हे कृषी क्षेत्राला लाभलेले एक वरदान आहे. या तंत्रज्ञानामध्ये कृषी व अन्न उद्योग क्षेत्रात प्रचंड बदल घडवून आणण्याची क्षमता आहे. त्यामुळे अनेक देश आता अब्जांश तंत्रज्ञानावरील संशोधनासाठी मोठ्या…
भासकृत करुणरसप्रधान एकांकी संस्कृत नाटक. भीम आणि दुर्योधन यांच्या गदायुद्धात दुर्योधनाचा झालेला ऊरुभङ्ग म्हणजेच भीमाने दुर्योधनाच्या दोन्ही मांड्यांचा केलेला चुराडा हा ह्या नाटकाचा विषय.हया कथानकातील खलप्रवृत्तीचा म्हणून प्रसिद्ध असणार्‍या दुर्योधनाच्या…
कार्बन अब्जांशनलिका हे कार्बन या मूलद्रव्याचे हिरा, ग्रॅफाइट आणि ग्रॅफिन प्रमाणेच एक बहुरूप आहे. त्याचा शोध १९९१मध्ये जपानच्या सुमिओ इजिमा (Sumio Iijima) यांनी लावला. कार्बन अब्जांशनलिकेत नलिकेच्या व्यासापेक्षा तिची लांबी…
शेळके, शांता : (१२ ऑक्टोबर १९२२ - ६ जून २००२). ख्यातनाम मराठी लेखिका, कवयित्री, अनुवादक व गीतकार. संपूर्ण नाव शांता जनार्दन शेळके. जन्म इंदापूर (जि. पुणे). खेड, मंचर या परिसरात…
सामंत, रघुवीर : (२४ डिसेंबर १९०९-१७ सप्टेंबर १९८५). कुमार रघुवीर. कथा, कादंबरीकार, कोशकार, गीतकार, शब्दचित्रकार, संपादक, प्रकाशक, अनुवादक. जन्म सातारा जिल्ह्यातील वाई येथे. त्यांच्या वयाच्या सहाव्या वर्षी त्यांच्या आईचा मृत्यू…
उत्तर अमेरिका खंडातील ब्रिटिश वसाहतींनी मायदेशाविरुद्ध युद्ध पुकारल्यानंतर आपले ध्येय व उद्दिष्ट जगाला समजावे आणि स्वतंत्र राष्ट्रांचे आपल्याला साहाय्य मिळावे, म्हणून वसाहतींच्या प्रतिनिधिसभेने ४ जुलै १७७६ रोजी स्वातंत्र्याचा जाहीरनामा प्रसिद्ध…
प्राचीन भारतीय तत्त्वज्ञानात मिथ्या ज्ञानाच्या किंवा भ्रमाच्या विविध उपपत्ती आहेत, त्यांस ‘ख्यातिवाद’ असे म्हणतात. भारतीय ज्ञानमीमांसेतील ख्यातींची उपपत्ती ही एक मूलभूत उपपत्ती आहे. भारतीय दर्शनांच्या विश्वविषयक तत्त्वज्ञानाच्या उपपत्तीशी ती अत्यंत…