मराठी विश्वकोश

चिलट (Grassfly)

डिप्टेरा गणातील क्लोरोपिडी कुलात चिलटांच्या १६० प्रजाती असून त्यांतील सु. २,००० जातींचे वर्गीकरण झाले आहे. हा उपद्रवी कीटक जगभर आढळतो. चिलटांच्या हिप्पेलेट्स व सायपंक्युला या प्रजातींतील कीटकांना आयफ्लाय किंवा आयनॅट…

चिमणी (Sparrow)

सर्वांच्या परिचयाचा एक पक्षी. पॅसरिडी कुलात चिमणीचा समावेश होत असून त्याचे शास्त्रीय नाव पॅसर डोमेस्टिकस आहे. पॅसर, पॅट्रोनिया, कार्पोस्पायझा व माँटिफ्रिगिला अशा पॅसरिडी कुलाच्या चार प्रजाती मानल्या गेल्या आहेत. त्यांपैकी…

चिनार (Oriental Plane)

एक विशाल, दीर्घायू पानझडी वृक्ष. प्लँटॅनेसी कुलातील या वृक्षाचे शास्त्रीय नाव प्लँटॅनस ओरिएंटॅलिस आहे. हा वृक्ष मूळचा पूर्व भूमध्य सामुद्रिक प्रदेशातील असून त्याचा पूर्वेस प्रसार झाला. वायव्य हिमालयात, सतलजच्या पश्चिमेस…

चित्रबलाक (Painted stork)

पक्षिवर्गातील सिकोनिफॉर्मिस गणातील एक पक्षी. या गणात बलाक, बगळा, करकोचा, आयबिस, दर्वीमुख व रोहित या पक्ष्यांचा समावेश होतो. बलाकांचे क्षत्रबलाक, लहान क्षत्रबलाक, मुग्धबलाक, लोहबलाक, कृष्णबलाक व चित्रबलाक असे प्रकार आहेत.…

चितळ (Spotted deer)

भारतात मोठ्या संख्येने आढळणारा मृग. स्तनी वर्गाच्या समखुरी गणातील मृग कुलात (सर्व्हिडी) चितळाचा समावेश होत असून त्याचे शास्त्रीय नाव ॲक्सिस ॲक्सिस आहे. श्रीलंका, बांगला देश, नेपाळ व भारत या देशांत…

चिचुंदरी (Asian house shrew)

उंदरासारखा दिसणारा एक सस्तन प्राणी. चिचुंदरी हा युलिपोटिफ्ला या गणातील आहे. या गणातील सोरीसिडी कुलाच्या पांढऱ्या दातांच्या प्रकारात संकस प्रजाती येते. संकस प्रजातीतील प्राण्यांना चिचुंदरी म्हणतात. या प्रजातीत १८ जाती…

चिकोरी (Chicory)

चिकोरी ही एक बहुवर्षायू वनस्पती ॲस्टरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सिकोरियम इंटीबस आहे. याच वनस्पतीच्या मुळांची भुकटी सामान्यपणे कॉफीच्या भुकटीत स्वाद आणण्यासाठी मिसळली जाते. ही मूळची यूरोपातील असून ती…

चिकू (Sapodilla)

चिकू हा सॅपोटेसी कुलातील वृक्ष असून त्याचे शास्त्रीय नाव ॲक्रस सॅपोटा आहे. ॲक्रस ममोसा, ॲक्रस झपोटीला, मॅनिलकारा ॲक्रस, मॅनिलकारा झपोटा या नावांनीही हा वृक्ष ओळखला जातो. मेक्सिको मूलस्थान असलेला हा वृक्ष…

चिकुनगुन्या (Chikungunya)

अल्फा-विषाणूंनी बाधित झालेले डास चावल्यामुळे होणारा एक आजार. हातापायांचे सांधे सतत दुखणे, अंगावर (विशेषकरून हात, पाय, छाती व पाठीवर) पुरळ उठणे, डोके दुखणे आणि ताप येणे ही या आजाराची प्राथमिक…

चिकणा (Common wireweed)

उष्ण व उपोष्ण प्रदेशांत आढळणारी बहुवर्षायू वनस्पती. ही भेंडीच्या माल्व्हेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सिडा ॲक्यूटा आहे. तसेच ती सिडा कार्पिनिफोलिया या शास्त्रीय नावानेही ओळखली जाते. ही वनस्पती मूळची मध्य…

चिंपँझी (Chimpanzee)

स्तनी वर्गातील नर वानर (प्रायमेट्स) गणाच्या होमिनिडी कुलातील एक कपी. मानव,ओरँगउटान व गोरिला यांचाही या कुलात समावेश होतो. पँन प्रजातीत चिंपँझीच्या दोन जाती आहेत. पँन ट्रोग्लोडायटीझ (सामान्य चिंपँझी) आणि पँन…

चिंच, विलायती (Sweet inga)

फॅबेसी कुलातील या मध्यम उंचीच्या वृक्षाचे शास्त्रीय नाव पिथेसेलोबियम डल्स आहे. हा वृक्ष मूळचा मेक्सिको आणि दक्षिण-मध्य अमेरिकेतील आहे. पिथेसेलोबियम प्रजातीच्या १०० ते २०० जाती असून केवळ या जातीचा प्रसार…

चिंच (Tamarind)

फॅबेसी कुलाच्या सिसॅल्पिनीऑइडी उपकुलातील या वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव टॅमॅरिंडस इंडिकस आहे. चिंच हा शिंबावंत व बहुवर्षायू वृक्ष मूळचा मध्य आफ्रिकेतील असून उष्ण कटिबंधात सर्वत्र आढळतो. मध्ययुगीन काळात अरबी व्यापाऱ्यांनी हा…

चिंगाटी (Shrimp)

कवचधारी अपृष्ठवंशी प्राणी असलेल्या चिंगाटीचा समावेश संधिपाद संघातील कवचधारी वर्गातील दशपादगणात होतो.चिंगाटीला ‘कोळंबी’ असेही म्हणतात. याच गणात खेकडे, झिंगे व शेवंडे यांचाही समावेश होतो. चिंगाटीच्या सु. २,००० जाती असून त्या…

चवळी (Cowpea)

वर्षायू शिंबावंत वनस्पती. चवळी ही वनस्पती फॅबेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव विग्ना अंग्युईक्युलेटा आहे. अगस्ता, उडीद आणि गोकर्ण इ. वनस्पती याच कुलात समाविष्ट आहेत. या वनस्पतीच्या चार उपजाती आहेत.…