गलगंड (Goitre)
अवटू ग्रंथी सुजल्यामुळे निर्माण झालेली एक अवस्था. या रोगाला ‘आवाळू’ असेही म्हणतात. गळ्याच्या पुढच्या भागात अवटू ग्रंथी असते. बहुतेक वेळा गलगंड होताना मानेच्या समोरील भागात श्वासनालाच्या दोन्ही बाजूंवर सूज येते…
अवटू ग्रंथी सुजल्यामुळे निर्माण झालेली एक अवस्था. या रोगाला ‘आवाळू’ असेही म्हणतात. गळ्याच्या पुढच्या भागात अवटू ग्रंथी असते. बहुतेक वेळा गलगंड होताना मानेच्या समोरील भागात श्वासनालाच्या दोन्ही बाजूंवर सूज येते…
गर्भावरणाभोवती असलेल्या उल्बी द्रवाची चिकित्सा. हे एक वैद्यकीय चिकित्सा तंत्र असून यामार्फत गर्भाच्या गुणसूत्रांमधील अपसामान्यता आणि संसर्ग यांचे जन्माअगोदर निदान केले जाते. गर्भाभोवती असलेल्या गर्भावरणामुळे गर्भाचे संरक्षण होते. गर्भावरणाभोवती एक…
उदी अंबर हा एक नैसर्गिक राखाडी रंगाचा, मेणचट व सुगंधी स्थायू पदार्थ आहे. याचा उपयोग अत्तरे व सुगंधी द्रव्यनिर्मितीमध्ये करतात. वसातिमी (sperm whale) या समुद्री प्राण्याच्या शरीरात उदी अंबर हे…
गपी मासा ऑस्ट्रेइक्थीज वर्गातील सायप्रिनोडॉटिफॉर्मिस गणातील पीसिलायइडी कुलात समाविष्ट आहे. याचे शास्त्रीय नाव पोईझिला रेटिक्युलाटा आहे. १८६६ साली त्रिनिदाद बेटावर आर्. जे. एल्. गपी यांनी या माशाचा शोध लावला म्हणून…
पक्षीवर्गाच्या फॅल्कॉनिफॉर्मिस गणातील अॅक्सिपिट्रिडी कुलातील शिकारी पक्षी. घार, ससाणा, गिधाड इ. पक्ष्यांचा या कुलात समावेश होतो. सोनेरी, पिंगट, शिखाधारी, मत्स्याहारी, पहाडी, कृपण, ठिपक्यांचा, शाहाबाज, सर्प, टकल्या, बादशाही असे गरुडांचे प्रकार…
विशिष्ट सूक्ष्मकवकांच्या संसर्गामुळे होणारा त्वचारोग. ट्रायकोफायटॉन रूब्रम, मायक्रोस्पोरम कॅनिस आणि एपिडर्मोफायटॉन फ्लॉकोसम या तीन जातींच्या कवकांमुळे गजकर्ण होतो. प्रामुख्याने डोक्याची त्वचा, हाताचे तळवे, मनगटे, काखा, जांघा, मांड्या, हातापायांच्या बोटांमधील जागा इ. शरीराच्या वेगवेगळ्या भागांत हा…
अशोक, आपटा, गुलमोहर इत्यादींचा समावेश असलेल्या सीसॅल्पिनिऑइडी या फुलझाडांच्या उपकुलातील वनस्पती. ही बहुवर्षायू वनस्पती मोठी आणि काटेरी वेल असून तिचे शास्त्रीय नाव सीसॅल्पिनिया बोंड्यूसेला आहे. बहुधा कुंपणावर किंवा इतर झाडांवर ही चढलेली…
हेरस्कोव्हिट्स, मेलव्हिल जीन (Herskovits, Melville Jean) : (१० सप्टेंबर १८९५ – २५ फेब्रुवारी १९६३). अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील एक ख्यातकीर्त मानवशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म बेलफौन्टन (ओहायओ) येथे स्थलांतरित मध्यमवर्गीय ज्यू कुटुंबात झाला. सुरुवातीचे शिक्षण…
गंध म्हणजे वास. प्राणी आणि मनुष्यातील महत्त्वाच्या आणि मूलभूत संवेदांपैकी एक संवेद. काही प्राणी त्यांचा वावर असलेला प्रदेश आणि त्यांच्या जातीतील व इतर जातीतील प्राणी ओळखण्यासाठी गंध-संवेदाचा उपयोग करतात. याखेरीज…
जीवाश्माच्या रूपाने आढळणा-या प्रामुख्याने अनावृतबीजी वृक्षांच्या राळेला अंबर म्हणतात. अंबर हा कठिण, पिवळ्या रंगाचा कार्बनी पदार्थ आहे. अनावृतबीजी वृक्षामधील राळ तेलमिश्रित चिकट पदार्थाच्या स्वरूपात असते. त्यातील तेलाचे ऑक्सिडीभवन झाल्याने राळ…
मायकोबॅक्टिरियम ट्युबरक्युलॉसिस या जीवाणूमुळे मानवास क्षयरोग होतो. सामान्य भाषेत याला क्षयरोग जीवाणू असे म्हणतात. क्षयरोग हा प्राचीन काळापासून अस्तित्वात आहे. संस्कृतमध्ये ‘क्षय’ वा ‘राजयक्ष्मा’ असा त्याचा उल्लेख आढळतो. फुप्फुसाचा क्षयरोग…
थर्स्टन, विल्यम पॉल : (३० ऑक्टोबर १९४६ - २१ ऑगस्ट २०१२). अमेरिकन गणितज्ज्ञ. संस्थितिविज्ञान (Topology; टोपोलॉजी) या क्षेत्रातील कामाबद्दल त्यांना १९८२ सालातील फील्डस पदक देण्यात आले थर्स्टन यांचा जन्म वॉशिंग्टन…
चीनमधील विद्यार्थ्यांनी साम्राज्यवादी प्रवृत्तीविरुद्ध ४ मे १९१९ रोजी केलेली एक प्रसिद्ध चळवळ. या चळवळीपूर्वी चीनमध्ये ताइपिंग बंड (१८४८- ६५), बॉक्सर बंड (१८९८-१९००) व प्रजासत्ताक क्रांती (१९११) अशा चळवळी झाल्या होत्या.…
अय्यर, अनंतकृष्ण (Iyer, Ananthakrishnan) : (? १८६१ – २६ फेब्रुवारी १९३७). एक प्रसिद्ध मानवशास्त्रज्ञ. पूर्ण नाव लक्ष्मीनारायणपुरम कृष्ण अनंतकृष्ण अय्यर. त्यांचा जन्म केरळ राज्यातील पालघाट जिल्ह्यातील लक्ष्मीनारायणपुरम गावी ब्राम्हण कुटुंबात झाला.…
एक बंद पात्र ज्यामध्ये पाण्याला किंवा इतर द्रव पदार्थाला उष्णता दिली असता त्याचे वाफेत किंवा बाष्पात रूपांतर होते, अशा पात्राला बाष्पपात्र असे म्हणतात. पाणी, पारा, डायफिनील ऑक्साइड इ. विविध पदार्थांचे…