जगभर सर्वत्र आढळणारी बहुपयोगी, सदाहरित व प्रसर्पी (सरपटत वाढणारी) वेल. गारवेल ही बहुवर्षायू वनस्पती कॉन्व्हॉल्व्ह्युलेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव आयापोमिया पामेटा आहे. बागेत कुंपणावर व कमानीवर, गावांमध्ये आणि विशेषकरून बहुतेक रेल्वे…
पेशी चक्र म्हणजे पेशींमध्ये क्रमाने घडणाऱ्या घटना, ज्यांच्याद्वारे एका पेशीचे विभाजन होऊन दोन पेशी तयार होतात. जी पेशी विभाजित होते तिला ‘जनक पेशी’ म्हणतात आणि तयार झालेल्या पेशींना ‘जन्य (अपत्य)…
पेशींची जैविक कार्ये थांबण्याच्या घटनेला पेशी मृत्यू म्हणतात. पेशी मृत्यू ही एक नैसर्ग‍िक प्रक्रिया असून पेशी मृत्यू वेगवेगळ्या कारणांमुळे होऊ शकतो. बहुधा जुन्या पेशींची जागा नवीन पेशींनी घेतल्याने, एखाद्या रोगामुळे,…
सर्व सजीवांचे संरचनात्मक, कार्यात्मक आणि जैविक एकक. सर्व सजीव पेशींचे बनलेले असून प्रत्येक पेशी स्वयंपूर्ण असते. सर्व पेशींमध्ये पेशीद्रव्य असून ते पेशीपटलाने वेढलेले असते आणि पेशीद्रव्यात प्रथिने, न्यूक्लिइक आम्ले यांसारखे…
योगाभ्यासातील एक आसन प्रकार. हाताचा अंगठा हे विश्वात्म्याचे व तर्जनी (अंगठ्याजवळचे बोट) हे जीवात्म्याचे प्रतीक मानलेले आहे. या दोहोंची जुळणी हे ज्ञानाचे प्रतीक मानले जाते. त्यामुळे अशा सुखावह पद्धतीमध्ये बसून…
०, १, २, ३, ४, ५, ६, ७, ८, आणि ९ ही एकूण दहा देवनागरी अंकचिन्हे आहेत. म्हणून ह्या अंकांच्या साहाय्याने केलेल्या संख्यांना आणि गणनाला ‘दशमान पद्धती’ किंवा ‘दशचिन्ह पद्धती’…
केवळ पानांच्या उत्पादनासाठी ज्यांची लागवड केली जाते अशा काही वनस्पतींमध्ये चहाच्या वनस्पतीला विशेष स्थान आहे. ही वनस्पती थीएसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव कॅमेलिया सायनेन्सिस आहे. या वनस्पतीच्या पानांपासून जे…
आयुर्वेदानुसार ‘धातु’ या शब्दाचा अर्थ शरीराला धारण करणारे घटक असा होतो. ‘धातु’ शब्दातील ‘धृ-धारयति’ या क्रियापदाचा अर्थ धारण करणे, पोषण करणे असा होतो. शरीरातील असे घटक जे शरीराला आधारभूत आहेत,…
कोकिळा, पावशा वगैरे पक्ष्यांबरोबरच चातक या पक्ष्याचाही क्युक्युलिडी कुलात समावेश होत असून तो आफ्रिका व आशिया खंडांत आढळतो. त्याच्या प्रमुख तीन उपजाती पायका, सीरेटस व याकोबिनस मानल्या जातात. पायका ही…
एक प्रकारची पालेभाजी. ही वर्षायू वनस्पती ॲमरँटेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव चिनोपोडियम आल्बम आहे. जगभर सर्वत्र या ओषधीची लागवड केली जाते. भारतात ती सस.पासून ४,२०० मी. उंचीपर्यंत सर्वत्र लागवडीखाली…
ऑस्ट्रॅलोपिथेकस अनामेन्सिस ही ऑस्ट्रॅलोपिथेकस पराजातींमधील सर्वांत अगोदर उत्क्रांत झालेली प्रजात. या प्रजातीचे जीवाश्म ४२ ते ३९ लक्षवर्षपूर्व या काळातील असून ती सर्वसाधारपणे आर्डीपिथेकस रमिडस या प्रजातीची समकालीन (४४ ते ४२…
‘चाफा’ या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या सदाहरित वनस्पती वेगवेगळ्या कुलांतील असून त्यांपैकी काही एकदलिकित तर काही व्दिदलिकित आहेत. या वनस्पतींना विविध रंगांची फुले येतात आणि या फुलांना स्वत:चा खास सुगंध असतो.…
पश्चिम आफ्रिकेतील एक कृष्णवर्णीय मोठा वांशिक समूह. त्यांची वस्ती प्रामुख्याने उत्तर नायजेरिया आणि दक्षिण नायजर या प्रदेशांत आढळते. यांशिवाय सूदान भागात तसेच आजूबाजूच्या देशांत (विशेषतः लिबिया, लागोस) ते अल्पसंख्याक आहेत.…
कॅनडास्थित लॅब्रॅडॉर समुद्र आणि हडसन उपसागर यांना जोडणारी सामुद्रधुनी. या सामुद्रधुनीच्या पश्चिमेस हडसन उपसागर, पूर्वेस लॅब्रॅडॉर समुद्र, दक्षिणेस कॅनडाचा क्वीबेक प्रांत, तर उत्तरेस बॅफिन बेट आहे. लॅब्रॅडॉर समुद्र हा उत्तर अटलांटिक…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील आर्कॅन्सॉ नदी (Arkansas River) ची सर्वांत लांब उपनदी. कॅनडिअन नदीचा उगम कोलोरॅडो राज्यातील लास ॲनमस परगण्यात स. स.पासून सु. २,९०० मी. उंचीवर होतो. हे स्थान रॉकी पर्वतरांगांमधील…