अपरान्तज्ञान

अपरान्तज्ञान

अपरान्तज्ञान म्हणजे मृत्यूचे ज्ञान. प्रत्येक प्राण्याचा जन्म झाल्यानंतर त्याचा मृत्यू निश्चितच आहे. सामान्य माणसाला मृत्यू कधी येणार याचे ज्ञान नसते; परंतु योगशास्त्रानुसार मृत्यू कधी येणार याचेही ज्ञान होणे शक्य आहे.…

वाकाटककालीन राजप्रासादाचे अवशेष, नगरधन.

नगरधन (Nagardhan)

महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. ते नागपूर जिल्ह्यातील रामटेक तालुक्यात नागपूर शहराच्या ईशान्येस ४० किमी. आणि रामटेकच्या दक्षिणेस ६ किमी. अंतरावर वसले आहे. येथील प्राप्त पुरातत्त्वीय अवशेष आणि अभिलेखीय संपदा…

हस्तमुद्रा (Hastamudra – gesture of hand)

योगशास्त्र, नृत्य आणि धार्मिक क्रियांमध्ये हस्तमुद्रांचे अनन्यसाधारण स्थान आढळते. चित्तशोधन, चित्ताची एकाग्रता, मनोविजय तसेच वायूवरील नियंत्रणासाठी योगशास्त्रात मुद्रांचे महत्त्व सांगितले आहे. शरीरशास्त्राच्या दृष्टीने पाहता हातांचे महत्त्व असाधारण आहे. मानवी हात,…

क्लोरीनचे गुणधर्म (Properties of Chlorine)

मूलद्रव्यांच्या आवर्तसारणीमध्ये (Periodic table)  क्लोरीन, फ्ल्युओरीन, ब्रोमीन व आयोडीन एकाच गटातील असून त्यांना Halogens (हॅलोजन) अथवा मीठ उत्पादक म्हणतात.  ह्या मूलद्रव्यांचा सोडियमबरोबर संयोग झाल्यास मिठाशी साधर्म्य असणारी संयुगे उत्पन्न होतात. …

अब्जांश तंत्रज्ञानाचा प्राचीन इतिहास (Ancient history of Nanotechnology)

अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ रिचर्ड फिलिप्स फाइनमन (Richard Phillips Feynman) यांनी २९ डिसेंबर १९५९ रोजी कॅलिफोर्निया इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (कॅल्टेक) येथे भरलेल्या अमेरिकन फिजिकल सोसायटीच्या सभेमध्ये देअर इज प्लेन्टी ऑफ रूम अॅट…

अजिंठा : वाकाटककालीन शिलालेख

अजिंठा हे महाराष्ट्रातील प्राचीन लेणी, शैलगृहे व भित्तिचित्रे यांचे एक जगप्रसिद्ध स्थळ. ते औरंगाबाद जिल्ह्यात उत्तरेस सु. १०३ किमी. अंतरावर आहे. येथे एकूण तीस बौद्धधर्मीय लेणी (गुंफा) असून यांपैकी क्र.…

आर्डव्हॉर्क (Aardvark)

या प्राण्याचा समावेश स्तनी वर्गाच्या ट्युबिलिडेंटाटा (Tubulidentata)गणातील ओरिक्टेरोपोडिडी (Orycteropodidae) या कुलात होतो. या कुलातील आर्डव्हॉर्क ही एकमेव प्रजाती आहे. अपरास्तनी प्राण्यांच्या (Placental mammals) उगमापासून आर्डव्हॉर्कच्या गुणसूत्रामध्ये जनुकीयदृष्ट्या फारसा बदल झालेला…

भूकंपाचे संरचनांवर होणारे परिणाम (The Seismic Effects on Structures)

भूकंप मार्गदर्शक सूचना क्र. ५ संरचनेमधील जडत्व बल (Inertia Forces) : भूकंपामुळे जमिनीला हादरे बसतात. त्यामुळे जम‍िनीवर उभ्या असणाऱ्या इमारतीला देखील त‍िच्या पायाजवळ भूकंपाच्या गतीचे परिणाम जाणवतात. न्यूटनच्या पह‍िल्या नियमानुसार…

अगाधीय क्षेत्रविभाग (Abyssal Zone)

खंडान्त उताराच्या मर्यादेपलीकडचा जास्त खोली असलेला महासागरातील हा जैव भौगोलिक प्रदेश असून महासागराचा हा सर्वांत खोल भाग आहे. याची खोली सु. २,००० ते सु. ६,००० मी. असते. खंदकाच्या बाबतीत प्रकाश…

हमिल्को (Himilco)

हमिल्को : (इ. स. पू. सहावे-पाचवे शतक). कार्थेजिनीयन मार्गनिर्देशक व समन्वेषक. भूमध्य समुद्रापासून यूरोपच्या वायव्य किनाऱ्यापर्यंत जाणारे हमिल्को हे पहिले समन्वेषक असल्याचे मानले जाते. आफ्रिकेच्या उत्तर किनाऱ्यावरील कार्थेज येथून गलबताने…

गेर्डनर सरोवर (Gairdner Lake)

ऑस्ट्रेलियाच्या दक्षिण-मध्य भागातील साउथ ऑस्ट्रेलिया या राज्यातील एक खाऱ्या पाण्याचे सरोवर (Lake). ऑस्ट्रेलियाच्या दक्षिण किनाऱ्यावर असलेल्या एअर द्वीपकल्पाच्या उत्तरेस या सरोवराचे स्थान आहे. टॉरेन्स सरोवराच्या पश्चिमेस असलेल्या उथळ द्रोणी प्रदेशात…

शिलाहार : व्युत्पत्तीचा इतिहास

एक मध्ययुगीन राजघराणे. शिलाहार राजे मूळचे कुठले असावेत, याविषयी त्यांच्या शिलालेखांतील आणि ताम्रपटांतील उल्लेखांवरून अंदाज येऊ शकतो. शिलाहार राजांनी अनेक बिरुदे धारण केलेली होती.  त्यांपैकी ‘तगरपुरपरमेश्वरʼ आणि ‘तगरपुरवराधीश्वरʼ ही या…

शिलाहारकालीन साहित्य

शिलाहार हे महाराष्ट्रातील एक मध्ययुगीन राजघराणे. या राजघराण्यातील राजांनी विद्या, कला आणि साहित्य यांना उदार आश्रय दिला होता. त्यांच्या काळात अनेक उत्तमोत्तम असे ग्रंथ संस्कृत आणि प्रादेशिक भाषांमध्ये निर्माण झाले.…

अब्जांश तंत्रज्ञान : उच्च शिक्षण, कौशल्य विकास, रोजगार संधी (Nanotechnology : Employment Opportunities)

सद्यस्थितीत उच्च शिक्षणात अमूलाग्र बदल घडून येत आहेत. शिक्षणाची उपलब्धता आणि संधी यापूढे एक पाऊल टाकून उच्च शिक्षणातील गुणवत्तेचा संबंध रोजंदारी देण्यायोग्य असे मनुष्यबळ तयार करण्याशी आहे. केवळ पदवी आणि…

अब्जांश तंत्रज्ञान : भविष्य वेध (Nanotechnology : Future Observation)

विसाव्या शतकात उदयास आलेले अब्जांश तंत्रज्ञानामध्ये मानवी जीवन आमूलाग्र बदलण्याची क्षमता दिसून येत आहे. विसाव्या शतकाच्या अखेरीपर्यंत पदार्थांची रचना, गुणधर्म आणि त्यांत काही प्रमाणात घडवून आणता येणारे बदल यांचा विचार…