हार्डन, सर आर्थर : (१२ ऑक्टोबर १८६५ - १७ जून १९४०). ब्रिटीश जीवरसायनशास्त्रज्ञ. त्यांनी शर्करेच्या किण्वण (फर्मेंटेशन; fermentation) क्रियेवर आणि या क्रियेतील विकरांवर (Enzyme) संशोधन केले. त्यांच्या या संशोधनासाठी त्यांना…
[latexpage] वस्तुमान हा कोणत्याही पदार्थाचा मूलभूत गुणधर्म आहे. एखाद्या पदार्थातील अणुरेणूंना आपापले वस्तुमान असते. अश्या सर्व अणुरेणूंच्या वस्तुमानांची बेरीज म्हणजे पदार्थाचे वस्तुमान. कोणत्याही पदार्थाचे वस्तुमान बाह्य परिस्थितीमुळे बदलत नाही. पदार्थ…
[latexpage] कार्य ही एक अदिश राशी (Scalar quantity) असून त्याची एकके अर्ग (Erg), फूट-पौंड (Foot-Pound) व जूल (Joule) ही आहेत. शक्तीचे कोणतेही एकक गुणिले काल हेही कार्याचे एकक होते. उदा.,…
व्हिटकर, रोम्युलस अर्ल : (२३ मे १९४३). भारतीय उभयसृपशास्त्रज्ञ (Herpetologist) आणि वन्यजीव संवर्धक. सर्वजण त्यांना ‘रोम’ या नावाने ओळखतात. ते मद्रास स्नेक पार्क, द अंदमान ॲण्ड निकोबार इन‌्व्हायरन्मेंट ट्रस्ट (The…
सर्व जैव रसायनांचा मुख्य घटक कार्बन असतो; म्हणून त्यांना कार्बनी संयुगे व त्यांच्यासंबंधीच्या शास्त्रास कार्बनी रसायनशास्त्र व उरलेल्या सर्व रसायनांविषयीच्या शास्त्रास अकार्बनी रसायनशास्त्र या संज्ञा वापरात आल्या. कार्बन (carbon) व…
संस्कृतमध्ये व्याकरणशास्त्राला ‘शब्दानुशासन’ असे संबोधले जाते. सर्वप्रथम ही संज्ञा पतंजलीकृत महाभाष्याच्या प्रारंभी येते. भाष्याची सुरुवात ‘अथशब्दानुशासनम्’ या वार्तिकाने (टीकेने) होते. भाष्यकार पतंजलीने पाणिनीची ४००० सूत्रे, कात्यायन आणि इतर वार्तिककारांची त्यांवरील…
हे पृथ्वीवरील दक्षिण ध्रुवाभोवतीचे हिमाच्छादित व पर्यावरण प्रदूषणमुक्त खंड आहे. ते जागतिक हवामानाचे नियंत्रक म्हणून ओळखले जाते. या खंडाचे क्षेत्रफळ १,४२,००,००० चौ. किमी. आहे. याचा ९८% भाग हिमाच्छादित असून हिमस्तराची…
अंजन हा शिंबावंत वृक्ष लेग्युमिनोसी कुलातील असून याचे शास्त्रीय नाव हार्डविकिया बायनॅटा आहे. या वृक्षाच्या फुलांची रचना बरीचशी लेग्युमिनोटी कुलामधील सीसॅल्पिनिऑइडी उपकुलातील वनस्पतींप्रमाणे आहे. भारत, मलेशिया, थायलंड, पाकिस्तान, बांगला देश,…
तोंडामध्ये अंकुश अथवा आकडे असलेल्या परजीवी, अपायकारक कृमीला ‘अंकुशकृमी’ म्हणतात. अंकुशकृमी हा सूत्रकृमी (नेमॅटोडा) संघातील असून याचे शास्त्रीय नाव अँकिलोस्टोमा ड्युओडिनेल आहे. नर आणि मादी कृमींच्या मुखात दातासारखे लहान-लहान चार अंकुश असतात.…
वड, पिंपळ, उंबर या वनस्पतींच्या मोरेसी कुलातील हा वृक्ष असून याचे शास्त्रीय नाव फायकस कॅरिका असे आहे. हा पानझडी वृक्ष मूळचा भूमध्य सामुद्रिक प्रदेशातील आहे. अंजीर या वृक्षाची उंची सुमारे ३-१० मी.…
अंकुरण म्हणजे बीज (बी) रुजून त्यातून अंकुर बाहेर येण्याची प्रक्रिया होय. अंकुरण हा वनस्पतींच्या वाढीतील ए क महत्त्वाचा टप्पा आहे. वनस्पतींचे सपुष्प (फुले येणार्‍या) वनस्पती व अपुष्प (फुले न येणार्‍या)…
हॅनो : (इ. स. पू. पाचवे शतक). कार्थेजीनियन मार्गनिर्देशक. इ. स. पू. पाचव्या शतकात त्यांनी आफ्रिकेच्या पश्चिम किनाऱ्याचे समन्वेषण करून तेथे काही वसाहतींचीही स्थापना केली. ६० गलबते आणि ३०,००० स्त्री-पुरुषांसह…
भोसले, शिवाजीराव अनंतराव : (१५ जुलै १९२७‒२९ जून २०१०). महाराष्ट्रातील एक ज्येष्ठ विचारवंत, व्यासंगी लेखक व सुप्रसिद्ध वक्ते. त्यांचा जन्म खटाव तालुक्यातील कलेढोण (सातारा जिल्हा) येथे अनसूयाबाई व अनंतराव या…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांच्या पश्चिम भागातील कॅस्केड पर्वतश्रेणीतील चौथ्या क्रमांकाचे उंच शिखर. याची उंची स. स.पासून ३,४२५ मी. आहे. ऑरेगन राज्याच्या उत्तर भागात क्लॅकमस आणि हूड रिव्हर परगण्यांच्या सरहद्दीदरम्यान हे शिखर…
