पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर विषुववृत्ताच्या उत्तरेस आणि दक्षिणेस २३ १/२° वर कल्पिलेल्या अक्षवृत्तांना अनुक्रमे ‘कर्कवृत्त’ आणि ‘मकरवृत्त’ म्हणतात. यांनाच भौगोलिक अयनवृत्ते ही संज्ञा वापरतात. ही अयनवृत्ते सूर्याच्या उत्तरेकडील आणि दक्षिणेकडील भासमान भ्रमणाच्या…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांच्या पूर्व-मध्य भागातून वाहणाऱ्या मिसिसिपी नदीची एक महत्त्वाची उपनदी. तिची लांबी १,५४६ किमी., तर जलवाहन क्षेत्र ५,२८,१०० चौ. किमी. आहे. पेनसिल्व्हेनिया राज्यातील पिट्सबर्ग शहराजवळील ॲलेगेनी व मनाँगहीला या…
सेंट्रल मरीन फिशरीज रिसर्च इन्स्टिट्यूट Central Marine Fisheries Research Institute स्थापना : ३ फेब्रुवारी १९४७ केंद्रिय सागरी मत्स्य संशोधन संस्था ही संस्था विषुववृत्तीय सागरी मत्स्य संशोधन संस्था म्हणून जागतिक स्तरावर…
पहिला बाजीराव आणि निजाम-उल-मुल्क यांच्यामध्ये १७२८ साली औरंगाबादच्या नैऋत्येस २८ मैलांवर (सु. ४५ किमी.) असलेल्या पालखेड (गोदावरी नदीच्या तीरावर महाराष्ट्रातील सध्याच्या पुणतांबे गावाजवळ) येथे झालेला संग्राम. जगाच्या इतिहासात एक महत्त्वाची…
झीजरोधक खडकाची झीज न होता अवशेषाच्या रूपात मागे राहिलेली एकटी वा सुटी टेकडी किंवा विस्तीर्ण सपाट स्थलीप्राय प्रदेशातील एकटा आणि सभोवतालच्या क्षेत्राच्या सर्वसाधारण पातळीपेक्षा अधिक उंच असा एकटा व एकदम…
सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ ब्रॅकिशवॉटर ॲक्वाकल्चर (Central Institute of Brackishwater Aquaculture) स्थापना : १ एप्रिल १९८७ केंद्रीय निमखाऱ्या पाण्यातील जलजीव संवर्धन ही संस्था कोळंबी, शेवंडे, कालवे, शिणाणे इत्यादी जीवांची मत्स्यशेती करते.…
वाइसमान, खाइम : (२७ नोव्हेंबर १८७४ — ८ नोव्हेंबर १९५२) इझ्राएल-ब्रिटीश जीवरसायनशास्त्रज्ञ; इझ्राएल चे पहिले अध्यक्ष. वाइसमान यांचा जन्म बेलारूसमधल्या खेड्यात झाला. त्यांच्या वडीलांचे नाव ऑयझर आणि आईचे नाव राचेल…
शरीरावरील रोग तसेच अन्य घातक आक्रमणे यांच्यापासून शरीराचे संरक्षण करणाऱ्या पेशी, ऊती आणि रेणू यांच्या समूहाला ‘प्रतिक्षम संस्था’ किंवा ‘रोगप्रतिकारशक्ती’ म्हणतात. प्रतिक्षम संस्था शरीरावर आक्रमण करणारे जीवाणू, कवके, परजीवी आणि…
एका व्यक्तीच्या (दाता) शरीरातील ऊती किंवा इंद्रिय त्याच व्यक्तीच्या किंवा दुसऱ्या व्यक्तीच्या (प्रापक) शरीरात रोपण करण्याच्या शस्त्रक्रियेला ‘प्रतिरोपण’ किंवा ‘रोपण’ शस्त्रक्रिया म्हणतात. या शस्त्रक्रिया पुनर्रचनात्मक किंवा सौंदर्यवर्धक असतात. पुनर्रचनात्मक शस्त्रक्रियांमध्ये…
बिरसा मुंडा (Birsa Munda) : (१५ नोव्हेंबर १८७५ – ९ जून १९००). आदिवासी समाजक्रांतीचे जनक व एक स्वातंत्र्यसेनानी. त्यांचा जन्म झारखंडमधील उलिहातु या छोट्याशा खेड्यात वडील सुगना व आई करमी…
कोलर, जॉर्जेस जे. एफ. : (१७ एप्रिल १९४६ – १ मार्च १९९५). जर्मन जीवशास्त्रज्ञ. त्यांना एक-कृतक प्रतिपिंड (Monoclonal Antibodies; mAb) बनविण्याचे तंत्र विकसित केल्यामुळे १९८४ सालातील शरिरक्रियाविज्ञान वा वैद्यक विषयातील…
दुसर्‍या महायुद्धकाळात जपानने अमेरिकेतील हवाई राज्याच्या ओआहू बेटावरील नाविक तळावर दि. ७ डिसेंबर १९४१ रोजी अनपेक्षितपणे केलेला हवाई हल्ला. पार्श्वभूमी : जर्मनी, इटली आणि जपान या तीन अक्ष (Axis) राष्ट्रांमध्ये…
वाकाटक हे महाराष्ट्रातील एक प्राचीन व प्रसिद्ध राजवंश. या राजवंशाच्या काळातील मंदिरांचे अवशेष मागील काही दशकांपासून विदर्भातील वेगवेगळ्या भागांत उत्खननाद्वारे उजेडात आले आहेत. चंद्रपूर जिल्ह्यातील देवटेक येथे मिळालेल्या शिलालेखामध्ये वाकाटक…
भारतीय कलेच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा कालखंड. इ. स. पू. चौथ्या शतकाच्या अखेरीस भारतातील प्राचीन मगध देशात मौर्य वंश उदयास आला. या वंशातील राजांनी इ. स. पू. ३२१ ते १८५ दरम्यान…
ग्रिफिथ, फ्रेडरिक : (१८७९ – १९४१). ब्रिटीश जीवाणुशास्त्रज्ञ. त्यांनी जीवाणूद्वारे होणाऱ्या न्यूमोनिया या रोगामुळे शरीरात घडणाऱ्या रचनात्मक आणि क्रियात्मक बदलांचे निदान करण्याच्या तंत्राचा अभ्यास केला. ग्रिफिथ यांचा जन्म इंग्लंडमध्ये हेल,…