मराठी विश्वकोश

जॉन कॅबट (John Cabot)

कॅबट, जॉन : (१४५०-१४९८). इटालियन जिओवन्नी कॅबट. इटालियन मार्गनिर्देशक आणि समन्वेषक. जन्म बहुतेक इटलीतील जेनोआ येथे झाला असावा. इ. स. १४६१ किंवा त्यापूर्वी ते व्हेनिसला गेले असावे. १४७६ मध्ये ते…

मानवकेंद्रवाद : पर्यावरण दृष्टीकोन (Humanism : Environmental Perspective)

मानव इतर प्राण्यांपेक्षा स्वतःला श्रेष्ठ व अधिक ज्ञानी समजून जगण्याच्या अधिकारासाठी, तो इतर प्राणी आणि पर्यावरण यांच्या क्षतीबद्दल निष्काळजी राहतो. त्या राहण्याच्या दृष्टिकोनाला मानवकेंद्रवाद म्हणतात. माणूस स्वतःच्या स्वार्थासाठी इतर जीवसृष्टी…

DAVOS/SWITZERLAND, 25JAN04 - Samuel P. Huntington, Chairman, Harvard Academy for International and Area Studies, USA, captured during the session 'When Cultures Conflict' at the Annual Meeting 2004 of the World Economic Forum in Davos, Switzerland, January 25, 2004. Copyright World Economic Forum (www.weforum.org) swiss-image.ch/Photo by Peter Lauth

सॅम्यूएल पी. हंटिंग्टन (Samuel P. Huntington)

हंटिंग्टन, सॅम्यूएल फिलीप्स : (१८ एप्रिल १९२७ ̶ २४ डिसेंबर २००८). अमेरिकन राजकीय विचारवंत, अमेरिकेतील शासकीय आणि परराष्ट्रीय धोरणांचा भाष्यकर्ता-टीकाकार. त्यांचा जन्म अमेरिकेतील न्यूयार्क येथे एका सुविद्य कुटुंबात झाला. १९४६…

केसरबाई केरकर (Kesarbai Kerkar)

केरकर, केसरबाई : (१३ जुलै १८९२ – १६ सप्टेंबर १९७७). हिंदुस्थानी संगीतशैलीतील जयपूर-अत्रौली घराण्याच्या ख्यातनाम मान्यवर गायिका. त्यांचा जन्म गोव्यातील केरी (तालुका फोंडा) या गावी गोमंतकातील संगीतपरंपरा असलेल्या कुटुंबात झाला.…

चिमणी (House Sparrow)

चिमणी किंवा घर चिमणी हा पक्षिवर्गाच्या पॅसरिफॉर्मीस (Passeriformes) गणातील आणि पॅसरिडी (Passeridae) कुलातील पॅसर (Passer) प्रजातीच्या पंचवीस जातींपैकी एक पक्षी आहे. मूळचा युरोप, भूमध्य प्रदेश व आशियातील हा पक्षी आता…

कारगिल युद्ध : १९९९ (Kargil War : 1999)

पार्श्वभूमी : १९४७, १९६५ आणि १९७१ या लढायांमध्ये काश्मीरला भारतापासून तोडण्याचे निष्फळ प्रयत्न पाकिस्तानने केले होते. १९८६ सालापासून सियाचीन हिमनदाच्या ताब्याचा प्रश्न ऐरणीवर आला होता. पाकिस्तानचा सियाचीन हिमनदाचा ताबा घेण्याचा…

इंग्रज-शीख युद्ध, पहिले (First Anglo-Sikh War)

भारतातील साम्राज्यविस्ताराच्या दृष्टीने ब्रिटिशांनी शिखांविषयी अवलंबिलेले धोरण व त्यातून उद्भवलेले दोन युद्धे भारताच्या इतिहासात प्रसिद्ध आहेत. त्यांपैकी १८४५-४६ साली झालेले हे पहिले युद्ध. पार्श्वभूमी : रणजीतसिंगांनी आपल्या वडिलांच्या जहागिरीचे एका…

हॅरल्ड क्लेटन यूरी (Harold Clayton Urey)

यूरी, हॅरल्ड क्लेटन : (२९ एप्रिल १८९३ — ५ जानेवारी १९८१). अमेरिकन रसायनशास्त्रज्ञ. त्यांनी हायड्रोजनाचा जड अणू म्हणजेच ड्यूटेरीयम (Deuterium) याचा शोध लावला. या शोधासाठी त्यांना १९३४ सालातील रसायनशास्त्राचे नोबेल…

अयनवृत्ते (Tropics)

पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर विषुववृत्ताच्या उत्तरेस आणि दक्षिणेस २३ १/२° वर कल्पिलेल्या अक्षवृत्तांना अनुक्रमे ‘कर्कवृत्त’ आणि ‘मकरवृत्त’ म्हणतात. यांनाच भौगोलिक अयनवृत्ते ही संज्ञा वापरतात. ही अयनवृत्ते सूर्याच्या उत्तरेकडील आणि दक्षिणेकडील भासमान भ्रमणाच्या…