शरीरावरील रोग तसेच अन्य घातक आक्रमणे यांच्यापासून शरीराचे संरक्षण करणाऱ्या पेशी, ऊती आणि रेणू यांच्या समूहाला ‘प्रतिक्षम संस्था’ किंवा ‘रोगप्रतिकारशक्ती’ म्हणतात. प्रतिक्षम संस्था शरीरावर आक्रमण करणारे जीवाणू, कवके, परजीवी आणि…
एका व्यक्तीच्या (दाता) शरीरातील ऊती किंवा इंद्रिय त्याच व्यक्तीच्या किंवा दुसऱ्या व्यक्तीच्या (प्रापक) शरीरात रोपण करण्याच्या शस्त्रक्रियेला ‘प्रतिरोपण’ किंवा ‘रोपण’ शस्त्रक्रिया म्हणतात. या शस्त्रक्रिया पुनर्रचनात्मक किंवा सौंदर्यवर्धक असतात. पुनर्रचनात्मक शस्त्रक्रियांमध्ये…
बिरसा मुंडा (Birsa Munda) : (१५ नोव्हेंबर १८७५ – ९ जून १९००). आदिवासी समाजक्रांतीचे जनक व एक स्वातंत्र्यसेनानी. त्यांचा जन्म झारखंडमधील उलिहातु या छोट्याशा खेड्यात वडील सुगना व आई करमी…
कोलर, जॉर्जेस जे. एफ. : (१७ एप्रिल १९४६ – १ मार्च १९९५). जर्मन जीवशास्त्रज्ञ. त्यांना एक-कृतक प्रतिपिंड (Monoclonal Antibodies; mAb) बनविण्याचे तंत्र विकसित केल्यामुळे १९८४ सालातील शरिरक्रियाविज्ञान वा वैद्यक विषयातील…
दुसर्‍या महायुद्धकाळात जपानने अमेरिकेतील हवाई राज्याच्या ओआहू बेटावरील नाविक तळावर दि. ७ डिसेंबर १९४१ रोजी अनपेक्षितपणे केलेला हवाई हल्ला. पार्श्वभूमी : जर्मनी, इटली आणि जपान या तीन अक्ष (Axis) राष्ट्रांमध्ये…
वाकाटक हे महाराष्ट्रातील एक प्राचीन व प्रसिद्ध राजवंश. या राजवंशाच्या काळातील मंदिरांचे अवशेष मागील काही दशकांपासून विदर्भातील वेगवेगळ्या भागांत उत्खननाद्वारे उजेडात आले आहेत. चंद्रपूर जिल्ह्यातील देवटेक येथे मिळालेल्या शिलालेखामध्ये वाकाटक…
भारतीय कलेच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा कालखंड. इ. स. पू. चौथ्या शतकाच्या अखेरीस भारतातील प्राचीन मगध देशात मौर्य वंश उदयास आला. या वंशातील राजांनी इ. स. पू. ३२१ ते १८५ दरम्यान…
ग्रिफिथ, फ्रेडरिक : (१८७९ – १९४१). ब्रिटीश जीवाणुशास्त्रज्ञ. त्यांनी जीवाणूद्वारे होणाऱ्या न्यूमोनिया या रोगामुळे शरीरात घडणाऱ्या रचनात्मक आणि क्रियात्मक बदलांचे निदान करण्याच्या तंत्राचा अभ्यास केला. ग्रिफिथ यांचा जन्म इंग्लंडमध्ये हेल,…
मानवी आरोग्यास तसेच पर्यावरणाचा हिस्सा असलेले प्राणी, पक्षी, वनस्पती, जीवजंतू इत्यादींना हानिकारक असलेले घटक जेव्हा हवेमध्ये मिसळून जातात तेव्हा हवाप्रदूषण झाल्याचे समजण्यात येते. फक्त मानवी आरोग्यास हानिकारक असलेले वातावरणातील घटक…
आपले मित्र, नातेवाईक, परिचित व्यक्ती यांना आपण मनोमन ओळखतो आणि म्हणतो की, ही तीच व्यक्ती आहे, जी माझ्याबरोबर शिकत होती; परंतु आपल्या अशा म्हणण्याला कोणता आधार असतो? त्या व्यक्तीला जेव्हा…
अथर्ववेदात एकूण २० कांडे, ७३६ सूक्ते आणि ५९७७ मंत्र आहेत. या वेदाचा काही भाग गद्यात्मक तर काही भाग छंदोबद्ध पद्यात आहे. अथर्ववेद या नामाभिधानासोबतच याला ब्रह्मवेद, क्षत्रवेद, भैषज्यवेद, यातुवेद अशी…
क्रोनिन, जेम्स वॉटसन : (२९ सप्टेंबर १९३१ – २५ ऑगस्ट २०१६). अमेरिकन कण भौतिकशास्त्रज्ञ. के - मेसॉन (Neutral K-Meson) चे ऱ्हास होतांना मूलभूत सममितीचे आणि अविनाशित्वाचे तत्त्व पाळत नसल्याचे त्यांनी…
ऋग्वेदात देवतांच्या स्तुतिपर रचलेल्या सूक्तांसोबतच दार्शनिक किंवा तत्त्वज्ञानपर विचार मांडणारी सूक्तेदेखील आढळतात. पुरुषसूक्त, नासदीय सूक्त, वागाम्भृणीय सूक्त या सृष्टीच्या उत्पत्तीचा विचार मांडणार्‍या सूक्तांमध्ये हिरण्यगर्भ सूक्ताचाही (१०.१२१) समावेश होतो. हे सूक्त…
पार्श्वभूमी : वेगवेगळ्या भूभागांवर अवलंबिली जाणारी युद्धपद्धती त्या भूभागाच्या ठेवणीनुसार बदलते. उदाहरणार्थ, डोंगराळ प्रदेश, बर्फाळ प्रदेश, वाळवंटी प्रदेश किंवा सखल प्रदेश यांच्यावरील कारवायांच्या दरम्यानचे डावपेच त्या त्या प्रदेशाच्या सामरिक आवश्यकतांनुसार…
मानवाच्या रोजच्या कृतीतून तयार होणाऱ्या अनेक टाकाऊ पदार्थांना घन कचरा म्हणतात. योग्य वापर केला तर "टाकाऊ पदार्थ" सुद्धा मौल्यवान स्रोत होऊ शकतो. मानवी समाजात घन कचरा ही आर्थिक विकास, पर्यावरणाचा…