एंडर्स, जॉन फ्रँक्लिन : (१० फेब्रुवारी १८९७ – ८ सप्टेंबर १९८५). अमेरिकन सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ. पोलिओ (Polio; बालपक्षाघात) विषाणूंची वाढ चेतापेशीशिवाय इतर ऊतींमध्ये यशस्वीपणे करण्याच्या शोधासाठी १९५४ सालचे शरीरक्रियाविज्ञान वा वैद्यक विषयाचा…
इवानिएच, हेन्रिक : (९ ऑक्टोबर १९४७). पोलिश-अमेरिकन गणितज्ञ. त्यांचे अंकशास्त्रातील संशोधन मुख्यतः अविभाज्य संख्यांसाठीची चाळणी पद्धती आणि संमिश्र विश्लेषणातील मूलभूत पद्धती यांबद्दलचे आहे. वैश्लेषिक अंकशास्त्रातील (Analytic Number Theory) फ्रेडलँडर-इवानिएच प्रमेय…
संयुक्त राष्ट्रांचा मुख्य प्रशासकीय अधिकारी. संयुक्त राष्ट्रांच्या सनदेच्या कलम ७ नुसार सचिवालय हा संयुक्त राष्ट्रांच्या सहा प्रमुख घटकांपैकी एक घटक (Organ) आहे. सचिवालयात महासचिव आणि इतर पदाधिकाऱ्यांचा समावेश होतो. सुरक्षा…
कार्याचे समवायीकारण म्हणजे द्रव्य होय. समवायी म्हणजे जे कार्यात समवाय संबंधाने राहते असे कारण. उदा., माती हे घटाचे किंवा तंतू (धागे) हे पटाचे (वस्त्राचे) समवायीकारण आहे. यालाच इतर दर्शने उपादानकारण…
संयुक्त राष्ट्रांच्या सहा प्रमुख अंगांपैकी एक अंग. आमसभेत सर्व सभासददेशांना समान प्रतिनिधित्व आहे. ही संयुक्त राष्ट्रांच्या सनदेत अंतर्भूत असणाऱ्या सर्व विषयांवर विचारविनिमय करते. त्याप्रमाणे सुरक्षा परिषदेशी चर्चा करते. तिचे दरवर्षी…
मुखातील कठीण व सामान्यत: अन्नाचे तुकडे तसेच चर्वण करण्यासाठी उपयोगी पडणाऱ्या भागास दात असे म्हणतात. अन्न चावण्याबरोबरच शब्द उच्चारणात देखील दात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. तसेच सुंदर निरोगी दात मानवी सौंदर्यातही…
अभिजात हिंदुस्थानी संगीत, नृत्य व नाट्य यांचे प्रशिक्षण देणारी व सांगीतिक कार्यक्रमांचे आयोजन करणारी कोल्हापूर (महाराष्ट्र) येथील विख्यात संगीतसंस्था. सुरुवातीस केवळ गाण्यावरील प्रेमापोटी विश्वनाथराव गोखले, त्र्यंबकराव दातार, गोविंदराव देवल, नातू…
संगीताचा प्रचार व प्रसार याकरिता कार्यरत असणारे मंडळ. गायनाचार्य भास्करबुवा बखले यांच्या हस्ते ट्रिनिटी क्लबची सुरुवात १९०८ साली मुंबई येथील गिरगाव येथे झाली. पुढे बालगंधर्व व मास्टर कृष्णराव हे ही…
आल्टमन, सिडनी व्हिक्टर : ( ७ मे१९३९). कॅनेडियन-अमेरिकन रेणवीय जीवशास्त्रज्ञ. त्यांना रिबोन्यूक्लिइक अम्लाच्या (RNA; आरएनए) उत्प्रेरक गुणधर्माच्या शोधाबद्दल १९८९ सालातील रसायनशास्त्र विषयाचे नोबेल पारितोषिक टॉमस रॉबर्ट केच (Thomas R. Cech)…
कोणत्याही राष्ट्राच्या आधिपत्याखाली नसलेल्या, सार्वभौम अथवा स्वयंशासित नसलेल्या अशा विश्वस्त प्रदेशांचे प्रशासन राष्ट्रसंघाच्या अधिकारप्रणालीद्वारे (Mandate System) केले जात होते. संयुक्त राष्ट्रे अस्तित्वात आल्यानंतर विश्वस्त मंडळाची स्थापना करून त्याच्याकडे विश्वस्त प्रदेशांचे…
जुना आणि नवा राजनय (Old and New Diplomacy) : ‘जुना राजनय’ ही संज्ञा सर्वसाधारणपणे पहिल्या महायुद्धापर्यंत प्रचलित असलेल्या पारंपरिक राजनयिक व्यवहारासंदर्भात वापरली जाते. जुन्या राजनयात निवासी दूतावासातील मुत्सद्दी अधिकाऱ्यांच्या गुप्त…
आंतरराष्ट्रीय व्यवस्थेत स्वतंत्र देशांमध्ये परस्परसंबंध प्रस्थापित करणे आणि टिकवून ठेवण्याचे साधन म्हणजे राजनय होय. राजनयाला राजनीती, मुत्सद्देगिरी अशाही पर्यायी संज्ञा वापरल्या जातात. राजनय म्हणजे देशाचे परराष्ट्र धोरण राबविण्याची प्रक्रिया होय.…
पार्श्वभूमी : राष्ट्रकुल परिषद ही पूर्वी ब्रिटिश साम्राज्यात असलेल्या ५२ देशांची संघटना आहे. या संघटनेला पूर्वी ‘ब्रिटिश कॉमनवेल्थ’ म्हणत असत. सदस्यदेशांच्या सहमतीने या संघटनेचे काम चालते. राष्ट्रकुल सचिवालय आणि काही…
संयुक्त राष्ट्रांच्या प्रमुख ६ अंगांपैकी आंतरराष्ट्रीय न्यायालय हे न्यायविषयक अंग आहे. आंतरराष्ट्रीय विवादांत मध्यस्थी करू शकेल अशी संस्थात्मक संरचना निर्माण करण्याबाबत १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि २० व्या शतकाच्या पूर्वार्धात…
रॉय, मानवेंद्रनाथ : (२१ मार्च १८८७ ‒ २५ डिसेंबर १९५४). थोर भारतीय राजकीय नेते, तत्त्वचिंतक आणि नवमानवतावादाचे प्रवर्तक. कलकत्त्या(कोलकाता)जवळील अरबालिया नावाच्या खेड्यामध्ये भट्टाचार्य या ब्राह्मण कुटुंबात जन्म. त्यांचे मूळ नाव…