मानसशास्त्रीय चाचणीचे मानांकन करण्याकरिता वापरली जाणारी एक पद्धत. मानवी क्षमता आणि गुणवैशिष्ट्ये यांचे मापन करण्यासाठी मानसशास्त्रज्ञ विविध मानसशास्त्रीय चाचण्यांचा वापर करतात. या चाचण्यांमध्ये काही विधाने (Items/Propositions/Statements) असतात. प्रत्येक चाचणी विशिष्ट…
डायग्नोस्टिक ॲण्ड स्टॅटिस्टिकल मॅन्युअल ऑफ मेंटल डिसऑर्डर्स (डीएसएम) : (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) मानसिक विकारांची नैदानिक व सांख्यिकी नियमपुस्तिका. मानसिक आरोग्य व्यावसायिकांमध्ये मानसिक विकार यांचे निदान आणि…
ही संकल्पनात्मक संज्ञा भरतमुनींनी त्यांच्या नाट्यशास्त्र या ग्रंथात मांडलेली आहे. या ग्रंथात भरतमुनींनी स्त्री-पुरुष पात्रांच्या निवडीसंदर्भात अनुरूपा, विरूपा व रुपानुसारिणी या तीन पद्धतींबद्दल सांगितले आहे. त्यातील एक पद्धत म्हणजे विरूपा…
केंद्रे, वामन माधवराव : (१७ जानेवारी १९५७). महाराष्ट्रातील एक विख्यात नाट्यदिग्दर्शक, नाट्यअभ्यासक, नाट्यप्रशिक्षक. त्यांचा जन्म मध्यमवर्गीय कुटुंबात दरडगाव (जिल्हा बीड) येथे झाला. त्यांचे वडील माधवराव हे भारूडकार म्हणून प्रसिद्ध होते.…
ही संकल्पनात्मक संज्ञा भरतमुनींनी त्यांच्या नाट्यशास्त्र या ग्रंथात मांडलेली आहे. या ग्रंथात भरतमुनींनी स्त्री-पुरुष पात्रांच्या निवडीसंदर्भात अनुरूपा, विरूपा व रुपानुसारिणी या तीन पद्धतींबद्दल सांगितले आहे. त्यातील एक पद्धत म्हणजे अनुरूपा…
सुवर्ण म्हणजे सोने. प्राशन करणे म्हणजे पिणे अथवा पाजणे. सुवर्ण प्राशनाचा अंतर्भाव लेहन या प्रकारात होतो. लेहन म्हणजे चाटवणे. काश्यपसंहितेनुसार लेह बनविण्यासाठी पूर्व दिशेला तोंड करावे आणि धुतलेल्या दगडावर थोड्या…
ग्रॅफिन हे कार्बनच्या ग्रॅफाइट, कोळसा, अब्जांशनलिका आदी बहुरूपकांचे मूळ संरचनात्मक रूप आहे. पूर्णतः कार्बनने घडलेले ग्रॅफिन स्फटिकरुपी असून ते द्विमितीय आहे. ग्रॅफिनचे ग्रॅफाईटशी असलेल्या साम्यामुळे ग्रॅफिन हे नाव हांस पीटर बोहम् यांनी १९९४ मध्ये दिले.…
पुंज कणांचा शोध : अब्जांश तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने पदार्थ आकारमानाने लहान लहान करत गेल्यावर काही अब्जांश मीटर मापाच्या आतील पदार्थांच्या गुणधर्मांमध्ये आमुलाग्र व वैशिष्ट्यपूर्ण बदल होतात. परंतु हे जेव्हा अर्धसंवाहक आणि…
अब्जांश कण अनेक प्रकारचे असतात. कार्बनच्या विविध अब्जांश कणांमध्ये ‘कार्बन-६०’ (सी-६०; C-60) हा एक वैशिष्ट्यपूर्ण रेणू आहे. कार्बन मूलद्रव्याची संयुजा चार आहे. त्यामुळे मूलद्रव्यांच्या आवर्ती तक्त्यामधील चौथ्या गटातील अन्य मूलद्रव्याप्रमाणेच…
फडके, सुधीर : (२५ जुलै १९१९ – २९ जुलै २००२). प्रसिद्ध मराठी भावगीतगायक आणि चित्रपटक्षेत्रातील निर्माते, संगीतदिग्दर्शक व पार्श्वगायक. त्यांचे पूर्ण नाव रामचंद्र ऊर्फ सुधीर विनायकराव फडके. पण बाबूजी या…
मानवी रक्ताचे एक प्रकारचे वर्गीकरण. सर्व मानवांच्या रक्तामध्ये तांबड्या पेशी, पांढऱ्या पेशी, रक्तपट्टिका आणि रक्तद्रव हेच घटक असतात. घटकांच्या स्तरावर मात्र माणसामाणसांच्या रक्तात फरक असतो. जसे, तांबड्या पेशींच्या पृष्ठभागावर असणाऱ्या…
मानवासहित सर्व पृष्ठवंशी प्राणी व काही अपृष्ठवंशी प्राणी यांच्या शरीरात मुख्यत: वाहकाचे कार्य करणारा एक द्रव म्हणजे रक्त. रक्त लाल रंगाचे असून ते हृदयापासून निघून रक्तवाहिन्यांद्वारे शरीरात फिरते आणि परत…
पृष्ठवंशी प्राण्यांमधील एक महत्त्वाचे इंद्रिय. यकृत मनुष्याच्या शरीरातील आकारमानाने मोठी ग्रंथी असून त्याद्वारे अनेक गुंतागुंतीची कार्ये घडून येत असतात. मानवी शरीरात ते उदरगुहेच्या वर उजव्या भागात व मध्यपटलाखाली आणि जठर…
प्रजनन ही एक जैविक प्रक्रिया असून या प्रक्रियेद्वारे सजीवांकडून नवीन सजीव म्हणजे संतती निर्माण होत असते. प्रजनन हे सर्व सजीवांचे मूलभूत लक्षण आहे; प्रत्येक सजीव याच प्रक्रियेमुळे अस्तित्वात येतो. सजीवांमध्ये…
स्तनी वर्गातील समखुरी गणाच्या मृग कुलातील (सर्व्हिडी कुलातील) एक प्राणी. त्याचे शास्त्रीय नाव रँगिफर टॅरँडस आहे. ते आर्क्टिक व उपआर्क्टिक शीत प्रदेशांत आढळतात. उत्तर ध्रुवाकडील प्रदेश, टुंड्रा व तैगा येथे…