मराठी विश्वकोश

स्मिता पाटील (Smita Patil)

पाटील, स्मिता : (१७ ऑक्टोबर १९५५−१३ डिसेंबर १९८६). मराठी व हिंदी चित्रपटसृष्टीतील संवेदनशील श्रेष्ठ अभिनेत्री. स्मिता पाटील यांचा जन्म पुणे येथे झाला. शिरपूर (धुळे) येथील मूळ रहिवासी असलेले त्यांचे वडील…

चौर्यप्रती, चित्रपटाच्या (पायरसी) : (Piracy)

एखाद्या नैसर्गिक वा कृत्रिम व्यक्तीच्या नावे कायदेशीरपणे नोंदल्या गेलेल्या कलाकृतीचा, उत्पादनाचा वा संकल्पनेचा अनधिकृतपणे केलेला वापर किंवा पुनर्निर्मिती म्हणजे पायरसी. चित्र, पुस्तक, तंत्रज्ञान, संकल्पना या गोष्टींच्या बाबतीत पायरसीचे तंत्र त्यात्या…

भोजपुरी चित्रपट (Bhojpuri cinema)

भारतातील अनेक नावाजलेल्या प्रादेशिक चित्रपटसृष्टींपैकी एक आघाडीची चित्रपटसृष्टी. पूर्व उत्तर प्रदेश, पश्‍चिम बिहार आणि दक्षिण नेपाळ या भौगोलिक प्रदेशांत भोजपुरी भाषा बोलली जाते. तेथे भोजपुरी चित्रपट बघितले जातात. त्याशिवाय भोजपुरी…

आमिर खान (Aamir Khan)

आमिर खान : (१४ मार्च १९६५). भारतीय चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेते. शाहरुख खान आणि सलमान खान यांच्या बरोबरीने बॉलिवुडवर राज्य करणार्‍या तीन खानांमध्ये आमिर खान यांचे नाव घेतले जाते. त्यांचा जन्म…

मनमोहन देसाई

मनमोहन देसाई (Manmohan Desai)

देसाई, मनमोहन : (२६ फेब्रुवारी १९३७ – १ मार्च १९९४). भारतीय चित्रपटसृष्टीतील विख्यात चित्रपटनिर्माते व दिग्दर्शक. मुंबईतील एका गुजराती कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. मुंबईतील गिरगाव या त्या वेळच्या मराठमोळ्या वस्तीत…

चार्ली कॉफमन (Charlie Kaufman)

चार्ली कॉफमन : (१९ नोव्हेंबर १९५८). अमेरिकन चित्रपटसृष्टीतील ख्यातनाम पटकथाकार, निर्माता, दिग्दर्शक, नाटककार व गीतकार. त्याचा जन्म न्यूयॉर्क (अमेरिका) येथे झाला. चित्रपट, दूरचित्रवाणी व नाटक या तिन्ही क्षेत्रांत कॉफमन कार्यरत आहे.…

क्वेंटीन टॅरेंटीनो

क्वेंटीन टॅरेंटीनो (Quentin Tarantino)

क्वेंटीन टॅरेंटीनो : ( २७ मार्च १९६३ ). विख्यात अमेरिकन चित्रपटलेखक, दिग्दर्शक, निर्माता व अभिनेता. त्याचा जन्म नॉक्सव्हिल-टेनेसी (अमेरिका) येथे झाला. लहानपणापासूनच त्याला चित्रपटाची आवड होती. मोठे होऊन चित्रपटांमध्ये अभिनेता…

शाहरुख खान (Shahrukh Khan)

शाहरुख खान : (२ नोव्हेंबर १९६५). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील लोकप्रिय अभिनेते. त्यांचा जन्म दिल्ली येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव मीर ताज मोहम्मद व आईचे नाव लतिफ फातिमा. दिल्लीतील मध्यमवर्गीय वातावरणात ते…

बायसिकल थीव्ह्स, (१९४८).

इटलीतील नववास्तववाद (Italian Neorealism)

दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या काळात इटलीमध्ये तयार झालेल्या वास्तववादी चित्रपटांच्या चळवळीला ‘इटलीतील नववास्तववादʼ असे संबोधले जाते. इटालियन चित्रपटांचा सुवर्णकाळ या नावानेही ही चळवळ ओळखली जाते. ही प्रामुख्याने १९४४ ते १९५२ या काळात…

चित्रपटसमीक्षा (Film Criticism)

चित्रपटाचे आणि चित्रपटमाध्यमाचे मनोरंजन, कलात्मक सौंदर्यशास्त्र, सामाजिक व सांस्कृतिक पैलू, चित्रपटतंत्रे व आशयविषयक घटक यांच्या कसोट्यांवर केलेले विश्लेषण व मूल्यमापन, तसेच चित्रपटातील विविध घटकांची – उदा., विविध पात्रे, त्यांचे अभिनय,…

चित्रपट : प्रकार

चित्रपटांचे प्रकार : १८९५ मध्ये ल्युमेअरबंधूंनी फ्रान्समध्ये मूक-चलचित्रनिर्मिती सुरू केली, तेव्हा घडणारी घटना कॅमेऱ्याने मुद्रित करून हुबेहूबपणे दाखविणे एवढाच हेतू होता. परंतु या तंत्रज्ञानाचा विकास होताना त्यात नाट्य आणि कथनकलेच्या…

चित्रपट आणि शिक्षण

शिक्षण आणि चित्रपट हे चित्रपटांच्या सुरुवातीच्या काळात भिन्न विषय होते. चित्रपट हे करमणुकीचे नवे साधन, तर शिक्षण ही समाजाने भावी पिढीच्या जीवनाची घडी बसविण्यासाठी केलेली व्यवस्था. विद्यार्थ्यांचे अभ्यासावरील लक्ष विचलित…

चित्रपटविषयक चळवळी

चित्रपट-इतिहास सोप्या टप्प्यांमध्ये समजून घेण्यासाठी त्यात वेळोवेळी उदयास आलेल्या चळवळींचा अभ्यास करणे आवश्यक ठरते. चित्रपटाचे तंत्र आणि तंत्रज्ञान, माध्यमांसंदर्भात झालेले वैचारिक बदल, यांबरोबरच त्यात्या काळाशी असलेले तत्कालीन चित्रपटांचे नाते यांच्याशी…

माध्यमांतर (चित्रपट माध्यम)

चित्रपट हे माध्यम निर्माण झाल्यावर मूकपटांच्या काळापासूनच इतर माध्यमांतील कलाकृती चित्रपटमाध्यमात आणण्याचे प्रयत्न सुरू झाले. चित्रपटमाध्यमाची निर्मिती हुबेहूब नोंद करणाऱ्या यंत्रामुळे झाली. एखादी घटना कॅमेरा लावून टिपून ठेवता येते आणि…

पथेर पांचाली, अपुत्रयी.

अपू चित्रपटत्रयी (The Apu Trilogy)

चित्रपटदिग्दर्शक एक व्यापक विषय मांडण्यासाठी तीन चित्रपटांची मालिका तयार करतात. आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे श्रेष्ठ चित्रपट-दिग्दर्शक ⇨ सत्यजित रेकृत पथेर पांचाली (१९५५), अपराजितो (१९५६) आणि अपूर संसार (१९५९) ही विशेष ख्याती पावलेली…