महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर येथील एक जुने विद्यापीठ. विद्यापीठाची स्थापना ४ ऑगस्ट १९२३ रोजी नागपूर विद्यापीठ या नावाने झाली. सुरुवातीला विद्यापीठाचे अधिकारक्षेत्र विदर्भातील ११ जिल्ह्यांत होते; परंतु १९८३ मध्ये संत गाडगेबाबा…
भारतीय नागरिकांमध्ये शिक्षणाचा पुरस्कार करण्यासाठी भारत सरकारने आखलेले शैक्षणिक धोरण. भारतातील ग्रामीण व नागरी भागातील प्राथमिक ते महाविद्यालयीन शिक्षण कसे असावे, याची आखणी सदर धोरण करते. १९६८ मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान…
लैंगिकता ही मानवी जीवनातील एक प्रबळ व विधायक शक्ती आणि प्रेरणा आहे. तिच्यातील जे चांगले, निकोप-निरोगी व वांछनीय आहे, त्याचे सम्यक ज्ञान मुलामुलींना देणे म्हणजे लैंगिक शिक्षण होय. मानवासहित सर्व…
समाजविकासप्रक्रियेत ज्या अनेक सामाजिक घटकांना शिक्षणाची संधी मिळत नाही, अशा सर्व वंचि घटकांचा यात समावेश होतो. या वंचित घटकांपर्यंत शिक्षणाची सुविधा उपलब्ध करून देण्याची व्यवस्था, म्हणजे वंचितांचे शिक्षण होय. देशात…
सर्वसामान्यपणे शिक्षकाने एखाद्या घटकाचे अध्यापन केल्यानंतर अध्यापन करण्यापूर्वी ठरविलेले उद्दिष्ट किती प्रमाणात साध्य झाले, हे पडताळून पाहण्यासाठी विद्यार्थ्यांचे लेखी वा तोंडी स्वरूपात केलेले मूल्यमापन म्हणजे नैदानिक चाचणी होय. सदर चाचणीचा…
शारीरिक, मानसिक, दुर्बलता इत्यादीने ग्रस्त असणाऱ्या आणि विशेष गरजा असणाऱ्या बालकांचा विचार करून त्यांना त्यांच्या क्षमतेनुरूप दिली जाणारी शिक्षणाची एक पद्धत. या शिक्षण पद्धतीमध्ये मुलांचा विचार करून विविध तंत्र-साधने, सुविधा…
जम्मू व काश्मीर राज्यातील एक विद्यापीठ. जम्मू व काश्मीर राज्याच्या विधानमंडळातील ऑगस्ट १९८२ च्या आधिनियमानुसार १९८२ मध्ये या विद्यापीठाची स्थापना करण्यात आली. श्रीनगरमधील शालीमार येथे या विद्यापीठाचे मुख्य केंद्र आहे.…
जम्मू व काश्मीर राज्यातील एक विद्यापीठ. काश्मीर विभागाच्या तुलनेत जम्मू विभागातील पशुधन, कृषिप्रकार, पिकांचे स्वरूप इत्यादींमध्ये तफावत असून तेथील समस्यांचे स्वरूपही वेगळे आहे. त्यामुळे जम्मू विभागासाठी स्वतंत्र विद्यापीठाची मागणी वारंवार…
विद्यार्थ्यांमधील अभिरुची, अभिवृत्ती, क्षमता इत्यादी लक्षात घेऊन त्यांना शालेय जीवनाशी समायोजन साधण्यास प्रवृत्त व सहकार्य करणे म्हणजे शैक्षणिक मार्गदर्शन होय. शैक्षणिक जीवनातील विविध क्षेत्रांशी समायोजन साधण्यासाठी, त्या त्या क्षेत्रातील अडचणी…
ज्ञानविज्ञानाच्या इतर शाखांप्रमाणे शिक्षणशास्त्र ही एक महत्त्वाची शाखा आहे. बदलती सामाजिक परिस्थिती व ज्ञानाच्या रूंदावणाऱ्या कक्षा यांमुळे शिक्षणक्षेत्राच्या सर्व पैलूंवर आणि पातळ्यांवर झपाट्याने बदल घडून येत आहेत. या बदलांबरोबरच उद्भवणाऱ्या…
विद्यार्थ्यांनी शैक्षणिक उद्दिष्टे किती प्रमाणात आत्मसात केली आहेत, हे शोधून काढण्याची एक पद्घतशीर प्रक्रिया. मूल्यमापन म्हणजे केवळ निरीक्षण नव्हे, तर एक वस्तुनिष्ठ पद्घतशीर प्रक्रिया आहे. ज्या शैक्षणिक कार्यक्रमाचे मूल्यमापन करावयाचे…
आंध्र प्रदेश राज्यातील अनंतपूर येथील एक सार्वजनिक विद्यापीठ. स्थापना १९८१. तिरूपती येथील श्री वेंकटेश्वर विद्यापीठाचे एक पदव्युत्तर शिक्षण केंद्र म्हणून १९६८ मध्ये याचे कार्य सुरू झाले. १९७६ मध्ये या पदव्युत्तर…
बोएम-बाव्हेर्क, यूजीन फोन : (१२ फेब्रुवारी १८५१ – २७ ऑगस्ट १९१४). नामवंत ऑस्ट्रियन अर्थशास्त्रज्ञ व मुत्सद्दी. त्यांचा जन्म ब्रून (मोरेव्हिया) येथे झाला. यूजीन फोन नाइट बोएम फोन बाव्हेर्क हे त्यांचे…
कंपनी, आस्थापना, संस्था, संघटना इत्यादींच्या कामगिरीचे पर्यावरणासंदर्भात मूल्यमापन करणे म्हणजे पर्यावरणीय लेखापरीक्षण होय. हे औद्योगिक उत्पादन व प्रक्रियांचे पर्यावरणाच्या दृष्टीने होणारे लेखापरीक्षण आहे. भारतातील पर्यावरण संरक्षण अधिनियम १९७० अनुसार पर्यावरणीय…
बेकर, गॅरी : (२ डिसेंबर १९३० – ३ मे २०१४). अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ व अर्थशास्त्राच्या नोबेल पारितोषिकाचा मानकरी. देशाच्या बाजारपेठांतील व्यक्तींचे वर्तन, त्यांच्यातील आदान-प्रदान (इंटरॲक्शन) यांबाबत सूक्ष्म अर्थशास्त्रीय विश्लेषणपद्धती विकसित करण्याच्या…