शैवालस्तराश्म हे पृथ्वीवरील जीवसृष्टीच्या प्रारंभ काळातील सूक्ष्म जीवजंतूंनी (Microbes) ठसे (Impression) प्रकारातील जीवाश्मांच्या रूपाने ठेवलेला पुरावा असल्याचे शास्त्रज्ञ मानतात. शैवालस्तराश्म ही निळ्या - हिरव्या शैवालामुळे (Blue - Green Algae) तयार…
शैवालस्तराश्म हे पृथ्वीवरील जीवसृष्टीच्या प्रारंभ काळातील सूक्ष्म जीवजंतूंनी (Microbes) ठसे (Impression) प्रकारातील जीवाश्मांच्या रूपाने ठेवलेला पुरावा असल्याचे शास्त्रज्ञ मानतात. शैवालस्तराश्म ही निळ्या - हिरव्या शैवालामुळे (Blue - Green Algae) तयार…
हिमाचल प्रदेशातील साकेती (सिरमूर जिल्हा) येथील सिवालिक जीवाश्म उद्यानामध्ये शिवालिक भागातील भूशास्त्रीय कालखंडातील २.५ द.ल. वर्षांपूर्वीच्या प्राचीन पृष्ठवंशीय प्राण्यांच्या (Vertebrate animals) जीवाश्मांचे समृद्ध असे संग्रहालय आहे. सिरमूर जिल्ह्यातील मार्कंडा नदीखोऱ्यातील…
अश्मीभूत लाकूड जीवाश्म (Petrified wood fossil) यामध्ये जीवाश्माचा आकार, आकारमान व रचना ही थेट मूळच्या सांगाड्यासारखी असतात. पण मूळच्या घटकाची जागा एखाद्या निराळ्याच रासायनिक संघटनाच्या खनिजाने (Mineral Composition) घेतलेली असते.…
अश्मीभूत लाकूड जीवाश्म (Petrified wood fossil) यामध्ये जीवाश्माचा आकार, आकारमान व रचना ही थेट मूळच्या सांगाड्यासारखी असतात. पण मूळच्या घटकाची जागा एखाद्या निराळ्याच रासायनिक संघटनाच्या खनिजाने (Mineral Composition) घेतलेली असते.…
अश्मीभूत लाकूड जीवाश्म (Petrified wood fossil) यामध्ये जीवाश्माचा आकार, आकारमान व रचना ही थेट मूळच्या सांगाड्यासारखी असतात. पण मूळच्या घटकाची जागा एखाद्या निराळ्याच रासायनिक संघटनाच्या खनिजाने (Mineral Composition) घेतलेली असते.…
जीवाश्मच्या अभ्यासाला पुराजीवविज्ञान (Paleontology) म्हणतात. स्तरविज्ञानाशी (Stratigraphy) याचा निकटचा संबंध येतो. स्तरविज्ञानात जीवाश्मांचा फार मोठा उपयोग होतो. जीवाश्मांच्या अभ्यासामुळे पृथ्वी व तिच्यावरील जीवांचा इतिहास म्हणजे पूर्वीच्या निरनिराळ्या काळांतील वनस्पती व…
जोधपूर (राजस्थान) येथे प्रसिद्ध असलेल्या मेहरानगड किल्ल्याच्या पायथ्याशी फिकट रंगाच्या वालुकाश्म खडकांचा जोधपूर श्रेणी आणि मलाणी अग्निज कुल/गट खडकांचा संपर्क ठळकपणे पाहावयास मिळतो. येथील अग्निज कुल खडक हे भारतीय उपखंडामध्ये…
पृथ्वीच्या अब्जावधी वर्षाच्या भूशास्त्रीय घटनाक्रम इतिहास काळात विविध शैल प्रणाली (System) निर्माण झालेल्या आहेत. मुख्य दोन शैल संघ (Group) किंवा प्रणालीमध्ये किंवा एकाच कालखंडातील शैल संघ - प्रणालीमधील श्रेणी (Series)…
भूखंडीय हालचालींमुळे (Epeirogenic movements) आणि जमिनीच्या अंतर्गत होणाऱ्या विवर्तनी (Tectonic) घडामोडींमध्ये - प्रामुख्याने पर्वतीय निर्माण प्रक्रियेमध्ये - असमान दाब वितरणामुळे ताण शक्ती वाढून खडक भंग पावतात. अशा तडा/भेगा गेलेल्या खडकांच्या…
चेन्नई शहराच्या दक्षिण भागात असलेल्या पल्लवरम् उपनगरातील सेंट टॉमस मौंट (St. Thomas Mount) या ६० मी. उंचीच्या टेकडीवर चार्नोकाइट खडकांचे राष्ट्रीय भूवैज्ञानिकीय शिलास्मारक आहे. सर टॉमस हेन्री हॉलंड यांनी १८९३…
विविध स्फोटशकली पदार्थांना एकत्रित आणण्याचे काम जेव्हा त्यांच्यातील उष्णतेमुळे वितळलेले कण, ज्वालामुखीय काच पदार्थ तसेच लाव्हारसाचे अंश करतात तेव्हा त्याला संधित खडक (Welded rock) म्हणतात. जोधपूर (राजस्थान) जिल्ह्यातील प्रसिद्ध अशा…
पृथ्वीच्या अब्जावधी वर्षांच्या भूशास्त्रीय घटनाक्रम इतिहासकाळात विविध शैलप्रणाली निर्माण झालेल्या आहेत. मुख्य दोन शैल संघ (Group) – प्रणाली (System) मध्ये किंवा एकाच कालखंडातील शैल संघ - प्रणालीमधील श्रेणी (Series) व…
नेफेलीन सायनाइट हे किसनगढ (अजमेर; राजस्थान) गावातील राष्ट्रीय भूवैज्ञानिकीय शिला स्मारक त्याच गावाच्या नावाने भारतीय भूशास्त्रीय इतिहासात प्रचलित असून अतिप्राचीन काळातील दुर्मिळ खडक म्हणून प्रसिद्ध आहे. भारतीय उपखंडाचा मुख्य भाग…
पेद्दापल्ली (कोलार; कर्नाटक) गावामध्ये अग्निदलिक खडक (अग्नीमुळे तुकडे झालेला; Pyroclastic) असलेले हे राष्ट्रीय भूवैज्ञानिकीय स्मारक. समानार्थी अर्थाने ह्याला इग्निमबराइट (Ignimbarite) म्हणून सुद्धा ओळखले जाते. परंतु यात फरक हा आहे की,…