आनुवंशिकता (Heredity)

एक पिढीतील जैविक लक्षणे जनुकांद्वारे पुढच्या पिढीत संक्रमित होण्याची प्रक्रिया म्हणजे आनुवंशिकता. सर्व सजीवांमध्ये – प्राणी, वनस्पती आणि जीवाणूंसारख्या सूक्ष्मजीवांमध्येही – ही प्रक्रिया घडून येते. आधुनिक मानवी संस्कृती स्थिर होण्यापूर्वी…

ऊतिविज्ञान (Histology)

ऊती म्हणजे बहुपेशीय सजीवांमधील एकाच प्रकारची संरचना आणि कार्य करणार्‍या पेशींचा समूह. ऊतिविज्ञानात मुख्यत: ऊतींचा, तसेच पेशींचा आणि इंद्रियांचा समावेश होतो.  १८५१ सालामध्ये ऊतिविज्ञानावरील पहिला ग्रंथ जर्मन भाषेतून प्रसिद्ध झाला.…

आनुवंशिकताविज्ञान (Genetics)

सजीवांमधील  गुणधर्म एका पिढीमधून दुसर्‍या पिढीत कसे उतरतात, याचा सामान्यपणे आणि जनुकांचा विशेषकरून अभ्यास करणारी जीवशास्त्राची एक शाखा. या शाखेला आनुवंशिकी असेही म्हणतात. इतिहासकालपूर्वीपासून आनुवांशिकतेचा प्रभाव माहीत असला, तरी (…

आयुःकाल (Life-span)

सजीवाचा जन्म आणि मृत्यू यांदरम्यानचा कालावधी म्हणजे सजीवाचा आयुःकाल. जीवविज्ञानाच्या व्याख्येनुसार सजीवाचा आयुःकाल हा गर्भधारणा ते मृत्यू यांदरम्यानचा कालावधी असे ठरविला जातो. याच कालावधीत सजीवाच्या संरचनेत आणि कार्यात अनेक बदल…

तिलापी (Tilapia)

अस्थिमत्स्य वर्गाच्या पर्सिफॉर्मीस गणाच्या सिचलिडी कुलातील एक मासा. याचे शास्त्रीय नाव ओरिओक्रोमिस मोझाम्बिका असून पूर्वी तो तिलापी मोझाम्बिका असा ओळखला जात असे. तो मूळचा दक्षिण आफ्रिकेतील असून १९५२ मध्ये तमिळनाडू…

झीब्रा मासा (Zebra fish)

गोड्या पाण्यात आढळणारा एक मासा. झीब्रा माशाचा समावेश अस्थिमत्स्य वर्गाच्या सिप्रिनीफॉर्मिस गणाच्या सिप्रिनीडी कुलात होतो. त्याचे शास्त्रीय नाव डॅनिओ रेरिओ आहे. झीब्रा डॅनिओ असे या माशाचे व्यापारी नाव असून महाराष्ट्रात…

जैविक लयबद्धता (Biological rhythm)

अनेक वेळा सजीवांच्या शरीरक्रिया तसेच वर्तणुकीसंबंधित क्रिया आवर्ती म्हणजे ठराविक काळानंतर पुन्हा घडणाऱ्या आहेत, असे आढळते. सजीवांच्या शरीरक्रियांत किंवा वर्तनांत आलेली अशी लय म्हणजे लयबद्धता. अनेकदा लयबद्धतेचे कारण पर्यावरणातील आवर्ती…

नाळ (Umbilical cord)

गर्भावस्थेत गर्भ व अपरा (वार) यांना जोडणाऱ्या नलिकेसारख्या अवयवाला नाळ म्हणतात. गर्भकालातील गर्भाचे जीवन संपूर्णपणे नाळेवर अवलंबून असते. गर्भाची वाढ होण्याकरिता आवश्यक असलेली पोषकद्रव्ये, ऑक्सिजन, संप्रेरके इत्यादी घटकांचा पुरवठा करणे,…

पचन संस्था (Digestive System)

अन्नपचनाचे कार्य करणारी प्राण्यांतील संस्था. आदिजीव, छिद्री आणि आंतरदेहगुही या संघांत वेगळी पचन संस्था नसते. मात्र, या संघापेक्षा उच्च संघातील प्राण्यांच्या शरीरात पचन संस्था आढळून येते. पृष्ठवंशी प्राण्यांमध्ये ती अतिशय…

पतंग (Moth)

रात्रीच्या वेळी दिव्याकडे आकर्षित होणारा एक कीटक. पतंगांचा समावेश संधिपाद संघाच्या कीटक वर्गातील खवलेपंखी (लेपिडोप्टेरा) गणात होतो. त्यांना काही वेळा पाखरू किंवा पाकोळी असेही म्हटले जाते. पतंग आणि फुलपाखरे एकमेकांना…

परजीवी (Parasite)

सजीवांच्या आहाराच्या प्रकारानुसार ‘स्वोपजीवी आणि परजीवी’ असे दोन प्रकार आढळतात. बहुसंख्य वनस्पती हरितद्रव्याच्या साहाय्याने निसर्गातील मूलद्रव्ये आणि सूर्याच्या ऊर्जेचा वापर करून स्वत: अन्न बनवितात. अन्नाची स्वयंनिर्मिती आणि स्वयंवापर यांमुळे वनस्पती…

पक्षी वर्ग (Class aves)

उडणाऱ्या, द्विपाद व पृष्ठवंशी प्राण्यांचा एक वर्ग. शरीरावरील पिसांचे आच्छादन, पंख आणि चोच या लक्षणांवरून पक्षी चटकन ओळखता येतात. जगात सर्वत्र पक्षी आढळतात. त्यांच्या सु. ९,९५६ जाती असून भारतात सु.…

खोकड (Fox)

खोकड हा सस्तन प्राणी मांसाहारी गणाच्या कॅनिडी कुलातील आहे. या कुलात कुत्रा, लांडगा, कोल्हा, वन्य कुत्रा, इ. प्राणी येतात. खोकड हा प्राणी कोकरी, लोमडी, छोटा कोल्हा व इंडियन फॉक्स अशाही…

Read more about the article ओरँगउटान (Orangutan)
ओरॅंगउटान

ओरँगउटान (Orangutan)

सस्तन प्राणी वर्गाच्या पाँजिडी कुलातील एक कपी (बिनशेपटाचे माकड). ओरँगउटान याचा अर्थ ‘अरण्यातील माणूस’ असा आहे. बोर्निओ व सुमात्रा बेटांच्या समुद्राकाठच्या अरण्यात हा कपी आढळतो. याचे शास्त्रीय नाव पोंगो पिग्मियस असे आहे.…

कीटकहारी गण (Order insectivora)

स्तनी वर्गाच्या अपरास्तनी उपवर्गातील एक गण. चिचुंद्री, झाडावरील चिचुंद्री, छछुंदर (मोल) इ. प्राण्यांचा या गणात समावेश होतो. या गणाची जगभर १० कुले असून भारतात टुपाइडे, एरिनेसिइडे, सोरीसिडे आणि टालपिडे अशा…