डिकिका बालक (Dikika baby) Selam (Australopithecus)

डिकिका बालक

डिकिका बालक हे ३३ लक्ष वर्षांपूर्वीच्या एकाऑस्ट्रॅलोपिथेकस अफारेन्सिस जीवाश्म बालकाचे नाव आहे. इथिओपियन पुरामानवशास्त्रज्ञ झेरेसेनाय ऑलेमसागेड यांना या बालकाचे जीवाश्म ...
ल्युसी (Lucy)

ल्युसी

पुरामानवशास्त्राच्या इतिहासात ‘ल्युसीʼ(ए.एल. २८८-१) ही सर्वांत प्रसिद्ध अशी जीवाश्मस्वरूपातील होमिनिड मादी आहे. पुरामानवशास्त्रज्ञ डोनाल्ड जोहानसन व मॉरीस तायेब यांना १९७४ ...
रेमंड डार्ट (Raymond Dart)

रेमंड डार्ट

डार्ट, रेमंड : (४ फेब्रुवारी १८९३ – २२ नोव्हेंबर १९८८). प्रसिद्ध दक्षिण आफ्रिकन भौतिकी मानवशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म ऑस्ट्रेलियातील ब्रिस्बेन येथे ...
त्वांग बालक (Taung Child)

त्वांग बालक

त्वांग बालक हे दक्षिण आफ्रिकेत ‘त्वांगʼ या ठिकाणी मिळालेल्या ऑस्ट्रॅलोपिथेकस आफ्रिकानस जीवाश्माचे नाव आहे. हा जीवाश्म २५ लक्ष वर्षांपूर्वीचा आहे ...
ऑस्ट्रॅलोपिथेकस अफारेन्सिस (Australopithecus afarensis)

ऑस्ट्रॅलोपिथेकस अफारेन्सिस

ऑस्ट्रॅलोपिथेकस अफारेन्सिस (Australopithecus afarensis) ही मानवी उत्क्रांतीशी थेट संबंध असलेली व दीर्घकाळ अस्तित्वात असलेली प्रजात होती. हे मानवसदृश प्राणी सुमारे ...
ऑस्ट्रॅलोपिथेकस (Australopithecus)

ऑस्ट्रॅलोपिथेकस

ऑस्ट्रॅलोपिथेकस हे मानवी उत्क्रांतीच्या वाटचालीत उगम पावलेल्या व नंतर नामशेष झालेल्या पराजातीचे (Genus) नाव आहे. ऑस्ट्रॅलोपिथेकस याचा शब्दशः अर्थ ‘दक्षिणेकडील कपीʼ ...
पिल्टडाउन मानव (Piltdown Man)

पिल्टडाउन मानव

पिल्टडाउन मानव ही विज्ञानाच्या इतिहासातील एक कुप्रसिद्ध घटना आहे. विसाव्या शतकाच्या प्रारंभी मानवी उत्क्रांतीबद्दल अनेक मतप्रवाह प्रचलित होते. मानवाचा उगम ...
आर्डीपिथेकस (Ardipithecus)

आर्डीपिथेकस

मानवी उत्क्रांतीशी संबधित प्रायमेट गणातील नामशेष झालेली एक प्रजाती. या प्रजातीत आर्डीपिथेकस रमिडस (Ardipithecus ramidus) आणि आर्डीपिथेकस कडाबा (Ardipithecus kadabba) ...
ओरोरिन (Orrorin)

ओरोरिन

ओरोरिन टुजेनेन्सिस (Orrorin tugenensis) ही मानवी उत्क्रांतीशी संबधित जीवाश्मस्वरूपात मिळालेली एक प्रायमेट प्रजात. ओरोरिन टुजेनेन्सिस हा शब्द केनियातील स्थानिक भाषेत ...
साहेलान्थ्रोपस (Sahelanthropus tchadensis)

साहेलान्थ्रोपस

साहेलान्थ्रोपस टाकाडेन्सिस हे मानवी उत्क्रांतीशी संबधित एका प्रायमेट प्रजातीचे नाव आहे. मानवी पूर्वजांच्या संदर्भात या प्रजातीचे जीवाश्म सध्या सर्वांत प्राचीन ...
रामापिथेकस (Ramapithecus)

रामापिथेकस

मानवकुलाच्या उत्क्रांती टप्प्यातील एक महत्त्वाचा अवशेष. सिंधू आणि गंगा या नद्यांनी बनलेल्या गाळाच्या पठाराच्या उत्तरेस शिवालिक पर्वताच्या रांगा आहेत. घड्या ...
जैविक मानवशास्त्र ( Biological Anthropology )

जैविक मानवशास्त्र

प्राचीन काळी अनेक मानवसमूहांमध्ये मृतांचे दफन केले जात असे. काही संस्कृतींमध्ये मृत शरीरावर विशिष्ट रासायनिक प्रक्रिया करून ते जतन करण्याची ...
न्यायसाहाय्यक  पुरातत्त्वविज्ञान (Forensic Archaeology)

न्यायसाहाय्यक  पुरातत्त्वविज्ञान

आधुनिक पुरातत्त्वाची तुलनेने अलीकडच्या काळात विकसित झालेली एक उपशाखा. जे. आर. हंटर यांनी या विषयाचा घेतलेला पहिला आढावा १९९४ मध्ये ...
पुरातत्त्वीय प्राणिविज्ञान (Zooarchaeology)

पुरातत्त्वीय प्राणिविज्ञान

जैवपुरातत्त्वविज्ञानाची एक उपशाखा. प्राचीन मानवी वसाहतींच्या ठिकाणी पुरातत्त्वीय उत्खननातून मिळालेल्या सांस्कृतिक अवशेषांमध्ये प्राण्यांचे अवशेष सर्वांत जास्त प्रमाणात आढळतात. याचे मुख्य ...
पुरातत्त्वीय वनस्पतिविज्ञान (Archaeobotany)

पुरातत्त्वीय वनस्पतिविज्ञान

प्राचीन मानवी वसाहतींच्या ठिकाणी चाललेल्या उत्खननांत सर्व प्रकारच्या वनस्पतींचे अवशेष निरनिराळ्या स्वरूपांमध्ये सापडतात. अत्यंत प्राचीन काळी मानव अन्न गोळा करून ...
पुरातत्त्वविज्ञान (Science in Archaeology)

पुरातत्त्वविज्ञान

मानवी संस्कृतीच्या अभ्यासासाठी पुरातत्त्वाने मानवविद्येच्या कक्षेतून बाहेर पडून एखाद्या वैज्ञानिक ज्ञानशाखेचे रूप धारण करण्याची सुरुवात गेल्या साठ-सत्तर वर्षांमध्ये झाली. अमेरिका ...
पुरातत्त्वीय संशोधन आणि शंखशिंपले (Archaeomalacology)

पुरातत्त्वीय संशोधन आणि शंखशिंपले

प्राचीन काळापासून अनेक प्राणी माणसाला उपयोगी पडत आहेत. शंखशिंपले या मृदुकाय प्राण्यांनीसुद्धा मानवी संस्कृतीमध्ये फार मोलाची भूमिका बजावलेली आहे. प्राचीन ...
पुरातत्त्वीय संशोधन आणि फायटोलिथ (Phytolith)

पुरातत्त्वीय संशोधन आणि फायटोलिथ

वनस्पतिजीवाश्मांचे अनेक प्रकार असतात. वनस्पतींच्या अवयवांपासून तयार झालेला दगडी कोळसा व नैसर्गिक तेल ही जीवाश्मांचीच उदाहरणे आहेत. काही प्रसंगी प्राचीन ...
पुरापरागविज्ञान (Palynology)

पुरापरागविज्ञान

पुरापरागविज्ञान ही पुरातत्त्वीय वनस्पतिविज्ञानाची एक उपशाखा आहे. प्राचीन काळात पर्यावरणात झालेले बदल आणि अशा बदलांचा मानवी संस्कृतींवरील परिणाम यांचा अभ्यास ...
मानवी उत्क्रांती (Human Evolution)

मानवी उत्क्रांती

मानवी उत्क्रांती हा केवळ जीववैज्ञानिक अथवा तत्त्वज्ञ यांनाच नव्हे, तर सर्वसामान्यांनादेखील कुतूहल वाटणारा विषय आहे. मानवजातीचा उगम कसा आणि कुठून ...