कर्करोगावर उपचार करण्यात येणाऱ्या औषधी उपचारांना रासायनिक चिकित्सा असे म्हणतात. औषधे ही सामान्यत: रसायनांपासून बनविलेली असतात म्हणून या उपचारांना रसायनोपचार असे देखील म्हणतात. यासंदर्भातील केमोथेरपी हा शब्द प्रचलित आहे. कर्करोग…
समाजातील प्रत्येक व्यक्तीचे आरोग्य टिकविणे, वृद्धिंगत करणे, रोग होऊ न देणे, आजार झाला असल्यास बरा करणे व त्याचे पुनर्वसन करणे यासाठी ज्या लोकांचा समूह कार्य करीत असतो त्यास “आरोग्य संघ”…
विद्युत निर्मिती क्षेत्रात परंपरागत वापरल्या जाणाऱ्या इंधनाचे उपलब्ध साठे मर्यादित आहेत आणि या इंधनाच्या वापराने कार्बन डाय-ऑक्साइडसारख्या हरितगृह वायूचे प्रमाण वाढल्यामुळे जागतिक तापमानात वाढ होत आहे. हे चित्र बदलण्यासाठी प्रत्येक…
योगशास्त्रात अविद्या, अस्मिता, राग, द्वेष आणि अभिनिवेश या पाचांना ‘क्लेश’ अशी संज्ञा आहे (अविद्यास्मितारागद्वेषाभिनिवेशा: क्लेशा:| योगसूत्र २.३). ते नाना प्रकारच्या दु:खांना कारणीभूत होतात, परिणामी जीवाला क्लेश देतात म्हणून ‘क्लेश’ ही…
औषधी द्रव्यांनी योनीमार्ग, गर्भाशयमुख धुऊन काढणे (प्रक्षालन करणे) म्हणजे योनिधावन होय. हा एक स्थानिक चिकित्सेचा प्रकार असल्यामुळे सर्वदैहिक परिणाम यामध्ये अपेक्षित नाही. प्रक्षालनाबरोबरच रुक्षण (कोरडेपणा आणणे), स्तंभन (स्त्राव थांबवणे), अल्प…
सारत म्हणजे धातुघटकांच्या ऊतकांचे उत्तम बल, त्यांचे योग्यप्रमाण व गुणवत्ता होय; तर सारता म्हणजे धातूंची विशुद्धता होय. आयुर्वेदशास्त्राने नेहमीच शरीरातील दोष, धातू, मल तथा अग्निसाम्य टिकवून ठेवण्यासाठी व फलस्वरूप शरीरक्रिया…
सांख्य-योग दर्शनांनी सत्त्व, रज आणि तम हे तीन गुण मानले आहेत. हे त्रिगुण शब्द, स्पर्श, रूप, रस आणि गंध या गुणांसारखे इंद्रियांनी ग्रहण करता येऊ शकत नाहीत तर त्यांचे ज्ञान…
चौऱ्याऐंशी सिद्धांपैकी एक सिद्ध. गौड देशात (पूर्वी भारत) एका क्षत्रिय कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला होता. त्यांचा संबंध वज्रतंत्राशी असल्याचे सांगितले जाते. तिबेटमधील सा-स्क्य-विहार (सु. ११-१३ वे शतक) येथील सिद्धांच्या सूचीमध्ये…
प्राचीन भारतातील एक प्रसिद्ध राजवंश. चंद्रगुप्त मौर्य याने नंद घराण्याला पराभूत करून मौर्य साम्राज्याची स्थापना केली. इ. स. पू. ३२१ ते इ. स. पू. १८५ या कालखंडात मौर्य घराण्याचे राज्य…
पुणे जिल्ह्यातील डोंगरी किल्ला. तो भोर या तालुक्याच्या गावापासून सुमारे दहा किमी. अंतरावर वसलेला आहे. किल्ल्याच्या पायथ्याला बाजारवाडी गाव आहे. या गावातील शाळेसमोरून गडावर जाता येते. किल्ल्याची समुद्रसपाटीपासूनची उंची १०८३…
कतरिना दी सान क्वान : (१६०६–१६८८). मेक्सिकन वसाहतीतील एक गुलामगिरीविरोधी चळवळीतील कार्यकर्ती आणि ख्रिस्ती धर्मगुरू. तिच्या पूर्वायुष्याविषयी नेमकी माहिती मिळत नाही. तिचा जन्म मोगलशासित उत्तर भारतात आग्रा येथे झाला असावा.…
नाथ संप्रदायात प्रसिद्ध असणारे एक प्रमुख नाथ-योगी व रससिद्ध. यांना नाथ संप्रदायात नागनाथ किंवा नागार्जुन या नावाने ओळखले जाते. नवनाथ भक्तिसार या ग्रंथात त्यांना ‘अविर्होत्र’ नारायणाचा अवतार म्हटले गेले आहे.…
भारतातील एका प्राचीन राजवंशातील कला. मौर्य साम्राज्याच्या अस्तानंतर गंगा यमुनेच्या दोआबात शुंग घराण्याची सत्ता उदयास आली, असे पुराणांच्या आधारे समजते. साधारणत: इ. स. पू. दुसरे शतक ते इ. स. पू.…
हेसिंग, जॉन विल्यम : (५ नोव्हेंबर १७३९ – २१ जुलै १८०३). मराठेशाहीतील प्रसिद्ध लष्करी अधिकारी आणि आग्र्याचा किल्लेदार. हा मूळचा डच असून नेदरलँड्समधील उत्रेख्त या शहरात जन्मला. १७५७ साली डच…
विजयनगरचा सम्राट कृष्णदेवराय (१४८९–१५२९)आणि आदिलशाही सुलतान इस्माईल आदिलशाह (कार. १५१०–१५३५) यांच्यात रायचूर (कर्नाटक) येथे झालेली प्रसिद्ध लढाई (१५२०). रायचूरचा किल्ला आणि कृष्णा-तुंगभद्रा दोआब एकदम मोक्याच्या ठिकाणी असल्याने यापूर्वीही येथे अनेक…