मराठी विश्वकोश

बी. के. थापर (B. K. Thapar)

थापर, बी. के. : (२४ नोव्हेंबर १९२१ – ६ सप्टेंबर १९९५). ज्येष्ठ पुरातत्त्वज्ञ आणि भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणाचे माजी महासंचालक. त्यांचा जन्म लुधियाना येथे झाला. लुधियाना येथेच पदवीचे शि़क्षण पूर्ण केल्यानंतर…

शिवनेरी पूर्व लेणी-समूह, जुन्नर.

शिवनेरी लेणी-समूह, जुन्नर (Rock-cut Caves on Shivneri Hill, Junnar)

पुणे जिल्ह्यातील शिवनेरी किल्ल्याच्या पूर्व, दक्षिण आणि पश्चिमेला खोदलेले महत्त्वाचे बौद्ध (थेरवाद) लेणी-समूह. जुन्नरपासून जुन्नर-कुसूर या रस्त्याने या लेणींकडे जाता येते. या टेकडीवर पूर्ण-अपूर्ण मिळून ८४ लेणी, ६० पोढी (पाण्याची…

हरिहर शाहुदेव ठोसर (Harihar Thosar)

ठोसर, हरिहर शाहुदेव : (२३ जुलै १९३८ – २२ मे २००५). विख्यात भारतीय पुराभिलेखविद व इतिहासकार. त्यांचा जन्म मराठवाड्यातील केसापुरी (जि. बीड) येथे झाला. त्यांनी मराठवाडा विद्यापीठातून (सांप्रत डॉ. बाबासाहेब…

लेणी-समूह, जुन्नर.

जुन्नर लेणी (Rock-cut Caves at Junnar)

सातवाहनकालीन बौद्ध धर्मातील थेरवाद (हीनयान) पंथीय लेणी. संख्येच्या दृष्टीने हा भारतातील सर्वांत मोठा लेणी–समूह आहे. जुन्नर हे ठिकाण पुण्यापासून ९० किमी. अंतरावर कुकडी नदीकिनारी वसले असून अवतीभोवती सुमारे आठ-दहा किमी.…

काँक्रीट बनविण्याची प्रक्रिया (The process of making concrete)

काँक्रीट हे बांधकामाचे साहित्य आहे. काँक्रीट प्रामुख्याने सिमेंट, वाळू, खडी किंवा दगड इ. च्या पाण्यामधील मिश्रणापासून तयार केले जाते. काँक्रीट प्रमाणक (Concrete Proportioning) : विशिष्ट सामर्थ्य आणि अत्यंत टिकाऊ काँक्रीट तयार…

सांख्यिकीमधील विदाचे प्रकार (Types of Data in Statistics)

सांख्यिकी मध्ये कोणत्याही दृक् घटनेबद्दल निरीक्षणे नोंदवित असताना जी माहिती गोळा करावी लागते तिला विदा (data) असे म्हणतात. अभ्यासात ज्या कोणत्या गुणधर्मांवर निरीक्षणे नोंदवावयाची असतात त्यांना लक्षण (characteristics) असे म्हटले…

ओगुरा हयाकुनिनइश्श्यु (Ogura HyakuninIsshu)

ओगुरा हयाकुनिनइश्श्यु : अभिजात जपानी साहित्यातील प्राचीन संकलित काव्यसंग्रह. कामाकुरा कालखंडातील प्रसिद्ध कवी आणि विद्वान फुजिवारा नो तेइकाने या कवितासंग्रहाचे संकलन केले. प्रसिद्ध फुजिवारा घराण्यामध्ये जन्म झालेल्या तेइकाचे वडील सुद्धा…

काँक्रीट (Concrete)

काँक्रीट हे जगातील सर्वाधिक आणि सर्वत्र सामान्यपणे वापरण्यात येणारे बांधकाम साहित्य आहे. सर्वसाधारणपणे काँक्रीट लहान किंवा मोठ्या आकाराचे दगड / खडी, वाळू, सिमेंट आणि पाणी यांच्या मिश्रणापासून तयार केले जाते.…

षड्रस चिकित्सा

रस म्हणजे चव होय. आयुर्वेदानुसार रसना म्हणजे जीभ. जीभ या इंद्रियाने ज्या अर्थाचे (विषयाचे) ज्ञान होते त्याला रस म्हणतात. रस ही संकल्पना फक्त पदार्थाची चव इतकीच मर्यादित नसून शरीरातील धातुघटक,…

परिचर्या संशोधन : प्रकार (Nursing Research : Types)

परिचर्या संशोधन हे परिचारिकांनी करण्याच्या वेगवेगळ्या सेवाक्रिया व उपचार पद्धतीसाठी शास्त्रीय पुरावा निर्माण करून परिचर्या व्यवसायात शास्त्रीय ज्ञानाची भर घालते. परिचर्या संशोधनाचे प्रामुख्याने दोन प्रकार पडतात. परिमाणात्मक संशोधन (Quantitative research)…