पुरातत्त्वविद्येच्या नागरी पुरातत्त्व या शाखेत शहरांचा पुरातत्वीय दृष्टीकोनातून सखोल अभ्यास केला जातो. या शाखेचा मुख्य भर नगरांचा आणि नागरीकरणाचा पुरातत्त्वीय पुराव्यांमधून मागोवा घेणे यावर आहे. शहरांचा उगम व विकास, नागरीकरणाची…
अंतराळ कायदा हा आंतरराष्ट्रीय कायद्याचा भाग आहे. अंतराळ कायद्यामध्ये जे कायदे अंतराळाचे नियमन करतात व अंतराळातील व अंतराळविषयक घडामोडींना लागू होतात, अशा सर्व कायद्यांचा समावेश यात होतो. त्यामुळे अंतराळ कायदा…
पुरातत्त्वविद्येची एक शाखा. ऐतिहासिक काळातील मानवी संस्कृतींकडे किंवा आधुनिक जगाच्या इतिहासाकडे पुरातत्त्वीय दृष्टीकोनातून पाहता येते, तर अगदी नजीकच्या काळातील घटना आणि घडामोडींकडेही तसेच बघता येईल या कल्पनेतून समकालीन पुरातत्त्व ही…
एक आसन प्रकार. या आसनाच्या अंतिम स्थितीत शरीराचा आकार उंटाप्रमाणे दिसतो म्हणून या आसनाला उष्ट्रासन असे म्हणतात. कृती : गुडघे जमिनीवर टेकवून उभे रहावे. पायाची बोटे मागील बाजूला जमिनीवर टेकलेली…
उत्कटासन हे शरीर संवर्धनात्मक आसन आहे. कारण यामध्ये मांड्या व पोटऱ्यांवर ताण येऊन तेथील स्नायू सुदृढ बनतात. या आसनाची कृती घेरण्डसंहितेत (२.२७) दिली आहे. हठप्रदीपिकेमध्ये (२. २६) बस्तीसाठी उत्कटासन करावे…
टेलफर्ड थॉमस : (९ ऑगस्ट १७५७ - २ सप्टेंबर १८३४) थॉमस टेलफर्ड या स्कॉटिश अभियंत्याचा जन्म डंफ्रिशायरमधील ग्लेंडिग्निग (Glendigning) येथे झाला. त्याच्या जन्मानंतर लवकरच वडलांचे निधन झाल्याने त्याचे प्राथमिक शिक्षण होऊ शकले…
रामन, चंद्रशेखर वेंकट : ( ७ नोव्हेंबर १८८८ - २१ नोव्हेंबर १९७० ) रामन यांचा जन्म ब्रिटिशांच्या अंमलाखाली असलेल्या मद्रास परगण्यातील (सध्याच्या तामिळनाडू राज्यातील) तिरुचिरापल्ली येथे झाला. रामन यांना प्रखर…
सोझा, फ्रान्सिस न्यूटन : (१२ एप्रिल १९२४ – २८ मार्च २००२). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे आधुनिक भारतीय चित्रकार. त्यांचा जन्म गोव्यामधील साळगाव, बार्देश येथे एका रोमन कॅथलिक कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील न्यूटन…
डिलियम येथे इ.स.पू. ४२४ मध्ये अथेन्स आणि बोयोशिया यांच्यात झालेले युद्ध इतिहासात प्रसिद्ध आहे. ग्रीक तत्त्ववेत्ते प्लेटो यांनी आपल्या लायसिस आणि सिंपोझियम या ग्रंथांमध्ये आपले गुरू सॉक्रेटिस यांच्या लिखाणाचा आधार…
मूलभूत परिचर्या ही संकल्पना मानवाच्या निर्मिती पासूनच आलेली आहे. अपत्य प्राप्तीनंतर आईने बालकाचे संपूर्ण संगोपन करणे, घरातील स्त्रीने मुलाबाळांची, वयस्कर, आजारी,अशक्त, दुर्बल, अपंग व्यक्तींची काळजी घेणे हा देखील परिचर्येचाच प्रकार…
जोशी, नीळकंठ पुरुषोत्तम : (१६ एप्रिल १९२२—१५ मार्च २०१६). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे विद्वान आणि भारतीय मूर्तिशास्त्राचे गाढे अभ्यासक. त्यांचा जन्म मुंबई येथे झाला. मूळचे रत्नागिरी जिल्ह्यातील हर्णे-मुरुड येथील असलेले हे जोशी…
महर्षि पतंजलींनी ‘चित्ताच्या वृत्तींचा निरोध म्हणजे योग’ अशी योगाची व्याख्या केली आहे. सामान्य भाषेत चित्ताच्या वृत्ती म्हणजे ‘विचार’ असे समजता येईल. चित्ताच्या सर्व वृत्तींचा निरोध करणे म्हणजे चित्त निर्विचार होणे…
ढाकी, मधुसुदन अमिलाल : (३१ जुलै १९२७ — २९ जुलै २०१६). मंदिरस्थापत्य व कलेतिहासाचे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे विद्वान. त्यांचा जन्म गुजरातमधील पोरबंदरजवळील ढांक या गावात एका श्वेतांबर जैन कुटुंबात झाला. त्यांचे…
तलवार, गुरुसरन प्रसाद : ( १९२६ ) गुरुसरन प्रसाद तलवार यांचा जन्म पंजाब मधील हिस्सार येथे झाला. पंजाब विद्यापीठातून त्यांनी बी.एससी. ऑनर्स व एम.एससी. (टेक ) आणि पॅरिसच्या पाश्चर इन्स्टिट्यूटमधून…
कर्म-सिद्धांत हा भारतीय दर्शनांमधील अतिशय महत्त्वपूर्ण विषय आहे. या सिद्धांतानुसार जीव ज्याप्रकारचे कर्म करतो, त्यानुसार त्या कर्माचे फळ त्याला प्राप्त होते. काही कर्मांचे फळ त्वरित मिळते; तर काही कर्मांचे फळ…