शक्तिगुणक मापक हे उपकरण एककला (Single phase) आणि त्रिकला (Three phase) प्रत्यावर्ती धारा विद्युत मंडलातील शक्तिगुणकाचे मापन करण्यासाठी वापरले जाते. प्रकार : चल लोह प्रकारच्या शक्तिगुणक मापकाचे खालील दोन प्रकारांमध्ये…
पुरातत्त्वामधील विविध सिद्धांतकल्पना पडताळून पाहणे व निष्कर्ष काढणे यासाठी प्रत्यक्ष प्रयोगांमधून मिळालेल्या माहितीचा उपयोग करण्याच्या दृष्टीकोनाला प्रायोगिक पुरातत्त्व असे म्हणतात. प्रयोग म्हणजे नियंत्रित निरीक्षणे, ही प्रयोगाची साधीसोपी व्याख्या आहे. पुरातत्त्वामधील…
मेकॉले, टॉमस बॅबिंग्टन : (२५ ऑक्टोबर १८००–२८ डिसेंबर १८५९). इंग्रज इतिहासकार आणि निबंधकार. लायसेस्टशरमधील रॉथ्‌ली टेंपल येथे जन्मला. १८१८ मध्ये केंब्रिजच्या ट्रिनिटी कॉलेजमध्ये त्याने प्रवेश घेतला. एक बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणून तेथे…
कपड्यांना इस्त्री करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या घरगुती विद्युत साधनाला विद्युत इस्त्री असे म्हणतात. विद्युत इस्त्रीचे पहिले एकस्व १८८३ मध्ये अमेरिकेच्या डायर आणि स्यूल यांनी मिळविले, ज्यामध्ये त्यांनी तळपट्टीला (Sole plate) गरम…
स्टो, हॅरिएट बीचर : (१४ जून १८११—१ जुलै १८९६). अमेरिकन कादंबरीकर्त्री. दासप्रथा किंवा गुलामगिरीविरोधी लेखिका म्हणून प्रसिद्ध. जन्म लिचफील्ड, कनेक्टिकट येथे. तिचे वडील लायमन बीचर हे कट्टर इव्हँजे-लिकल, कॅल्व्हिन पंथाचे होते…
अमेरिकेचे चीनच्या बाजारपेठविषयीचे जागतिक धोरण. अमेरिकेने १८९९ आणि १९०० मध्ये सर्व राष्ट्रांसमोर चीनची बाजारपेठ व्यापारासाठी सर्वांना मुक्त असावी, असा प्रस्ताव ठेवला तो ‘मुक्तद्वार धोरणʼ म्हणून ओळखला जातो. चीनमधील व्यापारावरून संघर्ष…
नियंत्रण प्रणाली म्हणजे इच्छित परिणाम प्राप्त करण्यासाठी यंत्र अथवा उपकरण यांच्या वर्तनाचे किंवा कार्याचे व्यवस्थापन, मार्गदर्शन व नियमन करणारी व्यवस्था होय. दिवसेंदिवस आधुनिकीकरणामुळे अनेक क्षेत्रात स्वयंचलित यंत्रणेची गरज वाढत आहे.…
तामुझ हा मेसोपोटेमियन देव असून तो सुमेरियन दुम्यूझी (Dumuzi) म्हणून ओळखला जातो. हा प्रजननाचा देव मानला गेला आहे. त्याचप्रमाणे वसंत ऋतुमधील निसर्गातील नवनिर्मितीचा तो पालकदेव आहे. तो चिरतरुण मानला गेला…
बहुमताची जुलूमशाही : प्रसिद्ध राज्यशास्त्रज्ञ तॉकविल व मिल यांनी बहुमताची जुलूमशाही या संकल्पनेची मांडणी केली आहे. जॉन स्टुअर्ट मिलच्या On Liberty या निबंधात बहुमताची जुलूमशाही ही संकल्पना वापरली होती. बहुमत…
बहुमत : बहुमत ही एक राजकीय प्रक्रिया आणि सिद्धांताशी संबंधित संकल्पना आहे. सर्वाधिक मते, निर्विवाद बहुमत आणि विशेष बहुमत अशा संकल्पना या संदर्भात वापरल्या जातात. शब्दशः अर्थ निम्म्याहून अधिक असा…
भारताच्या लडाख या केंद्रशासित प्रदेशाच्या कारगील जिल्ह्यातील खिंड. समुद्रसपाटीपासून ३,५२८ मी. उंचीवर ही खिंड स्थित आहे. झोजी ला म्हणजे जोरदार हिमवादळ (ब्लिझर्ड) मुक्त पर्वतीय प्रदेशातील खिंड. लडाखी, तिबेटी आणि हिमालयीन…
कोणताही व्यवसाय करण्यासाठी कंपनी स्थापन करणे, भागीदारीत व्यवसाय करणे अथवा एका व्यक्तीने स्वतंत्रपणे प्रोप्रायटर म्हणून एखादा व्यवसाय सुरू करणे हे मार्ग सर्वसाधारणपणे अवलंबिले जातात. मर्यादित दायित्व भागीदारी कायदा - २००८…
अल्काझी, इब्राहिम : (१८ ऑक्टोबर १९२५ – ४ ऑगस्ट २०२०). आधुनिक भारतीय नाट्यसृष्टीत मूलभूत कार्य करणारे रंगकर्मी आणि राष्ट्रीय नाट्य विद्यालयाचे संचालक. इब्राहिम यांचा जन्म पुणे येथे झाला. त्यांचे वडील…
सुलभ अनुलंब बाष्पित्रास दंडगोलाकृती अनुलंब कुपी असते. या कुपीत दंडगोलाकृती ज्‍वलनकोठी (firebox) असते. या ज्‍वलनकोठीच्या वरील बाजूस एक अनुलंब नलिका असते ज्याद्वारे बाष्पित्रांतील ज्वलनवायू उत्सर्जित केला जातो. पाण्याचे अभिसरण चांगले…
चौधरी, सरलादेवी : (९ सप्टेंबर १८७२ — १८ ऑगस्ट १९४५). भारतीय स्वातंत्र्यचळवळीतील कार्यकर्त्या आणि स्त्रीवादी नेत्या. त्यांचा जन्म कलकत्ता (कोलकाता) येथे झाला. वडील जानकीनाथ घोषाल हे बंगाल काँग्रेसचे माजी सरचिटणीस…