सत्कार्यवाद हा सांख्य-योग दर्शनांचा महत्त्वपूर्ण सिद्धांत आहे. या सिद्धांतानुसार कोणतीही गोष्ट उत्पन्न होत नाही किंवा नष्ट होत नाही; ज्या वस्तू अस्तित्वात आहेत, त्यांच्या स्वरूपामध्ये फक्त परिवर्तन होते. सर्वसाधारणपणे ‘कार्य’ शब्दाचा…
सीत्कार किंवा सीत्कृति म्हणजे श्वास आत घेताना झालेला किंवा केलेला शीतलतेचे/थंडीने कुडकुडण्याचे प्रतीक असलेला आवाज. या सीत्कार क्रियेचा योगशास्त्रात प्राणायामातील एक तंत्र म्हणून उपयोग केला आहे. सीत्कारी व शीतली या…
भान, महाराज किसन : ( ९ नोव्हेंबर १९४७ - २६ जानेवारी २०२० )महाराज किसन भान यांचा जन्म काश्मीरमध्ये झाला. त्यांचे औपचारिक शिक्षण श्रीनगरमधील स्थानिक मिशन शाळेत झाले. आर्म्ड फोर्सेस मेडिकल…
भूधारणा. जमिनीवर स्वत:चा मालकी हक्क असणे व तिच्याबाबतीत सर्व निर्णय घेण्याची सत्ता असणे म्हणजे जमीनधारणा होय. ती एक व्यवस्था किंवा पद्धती देखील आहे. वास्तविकत: जात, वर्ग, लिंगभाव, वंश, समूह इत्यादींनुसार…
भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यातील हुगळी नदीच्या मुखाशी असलेले एक बेट. सागर हे गंगेच्या त्रिभुज प्रदेशातील सर्वांत पश्चिमेकडील बेट असून ते उपसागरातील सागरमग्न खंडभूमीवर सस. पासून ४ मीटर उंचीवर स्थित आहे.…
बेसिकोव्हिच, अब्राम सेमोइलोव्हिच : ( २३ जानेवारी, १८९१ ते २ नोव्हेंबर, १९७०) बेसिकोव्हिच यांचा जन्म रशियामधील बेर्डीन्स्क (Berdyansk) येथे झाला. रशियातील सेंट पीटर्सबर्ग विद्यापीठातून त्यांनी १९१२ साली गणितात पीएच.डी. पदवी…
बेन्थम, जॉर्ज : ( २२ सप्टेंबर १८०० – १० सप्टेंबर १८८४ ) जॉर्ज बेन्थम यांचा जन्म इंग्लंडमधील प्लेमाऊथ डिस्ट्रिक्टमधील स्टॉक या ठिकाणी झाला. त्यांचे वडील सॅम्युअल बेन्थम जहाज बांधणीतज्ञ होते.…
बार्नेट लेस्ली : ( १२ ऑक्टोबर १९२० - १० फेब्रुवारी २००२ ) मार्गारेट लेस्ली कॉलर्ड यांचा जन्म लंडन येथे झाला. पहिल्या महायुद्धाच्या सुरुवातीस त्यांनी एसेक्समध्ये कृषी संस्थेत शिकण्यास सुरुवात केली.…
बॅन्टिंग, फ्रेडरिक ग्रँट : ( १४ नोव्हेंबर १८९१ ते २१ फेब्रुवारी १९४१ ) फ्रेडरिक ग्रँट बॅन्टिंग यांचा जन्म कॅनडाच्या दक्षिणपूर्व ऑन्टारियो येथे ॲलिस्टनमध्ये झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण ॲलिस्टन हायस्कूलमध्ये झाले. १९१०…
बलास, इगोन : ( ७ जून, १९२२ ते १८ मार्च, २०१९ ) रोमानियामधील क्लुज (Cluj) या शहरी जन्मलेल्या बलास यांनी अर्थशास्त्रात स्नातक पदवी हंगेरीमधील बोल्याई (Bolyai) विद्यापीठातून प्राप्त केली. मात्र…
बहुगुणा, सुंदरलाल : ( ९ जानेवारी १९२७ ) सुंदरलाल बहुगुणा यांचा जन्म उत्तराखंडच्या पहाडी प्रदेशातल्या टिहरी जवळच्या गावात झाला. ते तेरा वर्षांचे असताना त्यांची भेट गढवालचे स्वातंत्र्यसैनिक देव सुमन यांच्याशी…
विंकलर, विल्हेल्म : ( २९ जून १८८४ – ३ सप्टेंबर १९८४ ) विंकलर यांची कारकीर्द म्हणजे दोन मुख्य क्षेत्रातील कार्याचा संयोग आहे. शैक्षणिक संख्याशास्त्रज्ञ आणि ऑस्ट्रियन सरकारचे कार्यक्रम निदेशक अशी…
अयाला, फ्रान्सिस्को जे. : ( १२ मार्च १९३४ ) फ्रान्सिस्को होजे अयाला पेरेडा यांचा जन्म स्पेनमधील माद्रिद येथे झाला. ते अगोदर डॉमनिक धर्मोपदेशक होते आणि त्याच वर्षी त्यांनी आपले धर्मगुरुपद…
आतियाह, एम. एफ. : ( २२ एप्रिल, १९२९ - ११ जानेवारी, २०१९ ) मायकेल फ्रान्सिस आतियाह हे भूमितिमध्ये विशेष प्राविण्य असलेले इंग्रज गणिती होते. त्यांना संस्थिती (Topology) आणि बैजिक भूमितिमध्ये…
अर्बथनॉट, जॉन : ( २९ एप्रिल १६६७ ते २७ फेब्रुवारी १७३५ ) अर्बथनॉट यांचा जन्म स्कॉटलंडमधील किन्कार्डिनेशायर (Kincardineshire) येथे झाला. उच्चशिक्षित, धर्मोपदेशक वडलांनीच त्यांच्या लॅटिन आणि ग्रीक या भाषा पक्क्या करून…