मराठी विश्वकोश

अविनाश डोळस (Avinash Dolas)

डोळस, अविनाश : ( ११ डिसेंबर १९५० - ११ नोव्हेंबर २०१८). अविनाश शंकर डोळस. सुप्रसिद्ध मराठी साहित्यिक. फुले - शाहू - आंबेडकर या विचारप्रणालीत त्यांनी लेखन केले असून, राजकीय कार्यकर्ता…

चर्च आणि स्त्रीमुक्ती लढा (Church and Women Liberation Movement)

इसवी सन १९६० च्या दरम्यान यूरोपमध्ये झालेल्या सांस्कृतिक क्रांतीनंतर स्त्रियांना आपल्या हक्कांची प्रकर्षाने जाणीव झाली. पुरुषप्रधान समाजव्यवस्थेने केलेल्या अन्यायापासून मुक्त होण्याचे प्रयत्न पाश्चात्त्य स्त्री करू लागली. त्याचे प्रतिबिंब स्त्रीवादी साहित्यात…

मेटाडेटा (Metadata)

उपलब्ध असलेल्या माहितीची अधिक सविस्तर माहिती म्हणजे मेटाडेटा. मेटा हा एक ग्रीक शब्द आहे, ज्याचा अर्थ नंतर किंवा पुढे असा होतो. डेटाच्या (विदेच्या) एक किंवा अधिक पैलूंबद्दल माहिती प्रदान करणारा…

निकोलाय फ्योदरेरिच गेमलेआ (Nikolay Fyodorovich Gamaleya)

गेमलेआ, निकोलाय फ्योदरेरिच : (१७ फेब्रुवारी १८५९ - २९ मार्च, १९४९) निकोलाय फ्योदरेरिच गेमलेआ यांचा जन्म रशियन साम्राज्यातील ओदेसा येथे झाला. गेमलेआ त्यांनी आपले पदवीपर्यंतचे शिक्षण ओदेसा येथील नोवोरोसिस्की विद्यापीठातून…

सीमॉन फ्लेक्सनर (Simon Flexner)

फ्लेक्सनर, सीमॉन : (२५ मार्च १८६३ - २ मे १९४६) सीमॉन फ्लेक्सनर यांचा जन्म लुईसव्हिले, केंटकी येथे झाला. फ्लेक्सनर त्यांनी आपली पहिली पदवी लुईसव्हिले औषधशास्त्र महाविद्यालयातून घेतली आणि आपला भाऊ जेकब…

जॉन फिनलेसन (John Finlaison)

फिनलेसन, जॉन: (२७ ऑगस्ट १७८३ - १३ एप्रिल १८६०) जॉन फिनलेसन स्कॉटलंडमधील केथनेसमधील थर्सो येथे जन्मले. त्यांचे शालेय शिक्षण स्कॉटलंडमध्येच झाले. या काळात अभिजात साहित्य त्यांच्या आवडीचे तर गणित नावडीचे…

भारतीय कृषी सांख्यिकी संस्था (Indian Society of Agricultural Statistics)

भारतीय कृषी सांख्यिकी संस्था : (स्थापना – ३ जानेवारी, १९४७) दिल्ली येथे १९४६ साली भरलेल्या ३४ व्या भारतीय विज्ञान काँग्रेस अधिवेशनात संख्याशास्त्रज्ञ व कृषी अधिकारी यांच्या सभेमध्ये एक ठराव एकमताने…

मॅक्स लुडविग हेनिंग डेल्ब्रुक (Max Ludwig Henning Delbrück)

डेल्ब्रुक, मॅक्स लुडविग हेनिंग : (४ सप्टेंबर १९०६ - ९ मार्च १९८१) मॅक्स लुडविग हेनिंग डेल्ब्रुक यांचा जन्म जर्मनीच्या बर्लिनमध्ये झाला. डेल्ब्रुक यांनी नाझी जर्मनी सोडून प्रथम ते कॅलिफोर्निया आणि नंतर टेनेसी…

जूल्स जीन बाप्टिस्ट व्हिन्सेंट बॉर्डेट (Jules Jean Baptiste Vincent Bordet)

बॉर्डेट, जूल्स जीन बाप्टिस्ट व्हिन्सेंट : (१३ जून १८७० - ६ एप्रिल १९६१) जूल्स जीन बाप्टिस्ट व्हिन्सेंट बॉर्डेट यांचा जन्म बेल्जियम येथे फाइनिफ येथे झाला. ब्रुसेल्स येथील फ्री विद्यापीठातून त्यांनी…

एमिल ॲडॉल्फ व्हॉन बहरिंग (Emil Adolf von Behring)

बहरिंग, एमिल ॲडॉल्फ व्हॉन : (१५ मार्च १८५४ – ३१ मार्च १९१७) एमिल ॲडॉल्फ व्हॉन बहरिंग यांचा जन्म प्रुशिया राज्यात (सध्या पोलंडचा भाग) हान्सडॉर्फ येथे झाला. बर्लिन येथील कैसर-विल्हेम अकादमी…

एडवर्ड पेनले अब्राहम (Edward Penley Abraham)

अब्राहम, एडवर्ड पेनले : (१० जून १९१३ - ८ मे १९९९) एडवर्ड पेनले अब्राहम यांचा जन्म यूके येथे झाला. त्यांचं प्राथमिक शिक्षण किंग एडवर्ड–VI शाळेत झाले. ऑक्सफोर्ड विद्यापीठाच्या क्विन्स महाविद्यालयात त्यांनी…

विदा वखार (Data Warehousing)

विदा वखार (डेटा वेअरहाऊसिंग; DW) म्हणजे अर्थपूर्ण व्यवसायात अंतर्दृष्टी प्रदान करण्यासाठी विविध स्त्रोतांकडून विदा संकलन आणि त्याचे व्यवस्थापन करण्याची प्रक्रिया आहे. विदा वखारीचा वापर सामान्यत: विषम स्त्रोतांकडून व्यावसायिक विदा जोडण्यासाठी…

विदा खनन (Data Mining)

(डेटा खनन; डेटा मायनिंग; माहिती खनन). याला डेटाबेसमधील ज्ञान-शोध असेही म्हणतात. संगणकविज्ञानातील मोठ्या प्रमाणात असणाऱ्या माहितीतील महत्त्वाची, संरचित आकृतीबंध विदा तयार करणे आणि त्यांमध्ये संबंध जोडणे अशी ही प्रक्रिया आहे.…

मायकोप्लाझ्मा लॅबोरेटोरियम (Mycoplasma laboratorium)

मायकोप्लाझ्मा लॅबोरेटोरियम (Mycoplasma laboratorium) हा एक कृत्रिम जीवाणू असून सन २०१० मध्ये हा तयार करण्यात आला. यालाच ‘सिंथिया’ (Synthia) किंवा JCVI-Syn1.0 असेही म्हटले जाते. संश्लेषी जीवविज्ञानाच्या वाटचालीतील हा एक महत्त्वाचा…

जनुकीय संकेत (Genetic code)

पेशींमधील जैवरासायनिक प्रक्रिया विविध प्रथिनांद्वारे (Proteins) होतात. प्रथिन निर्मितीसाठी आवश्यक असलेली माहिती सजीवांच्या जनुकांमध्ये सांकेतिक स्वरूपात साठवलेली असते. डीएनए (DNA) आधारक्रम (Base order) वाचणे, माहितीचा अर्थ लावणे व ती प्रथिनांच्या स्वरूपात…