संगणक प्रणालीतील प्रत्येक घटकांना प्रदान करण्यात येणारी गोपनीयता, अखंडता आणि उपलब्धता यांवरील नियंत्रण. संगणक प्रणालीतील घटकांमध्ये हार्डवेअर [यंत्रांकन; संगणकाचे भौतिक घटक उदा., स्मृती (memory), डिस्क ड्राइव्ह (तबकडीचालक; Disk drive)], फर्मवेअर…
संगणकीय अ-तांत्रिक प्रक्रियेचा वापर करून, लोकांना मानसशास्त्रीय पद्धतीने हाताळून त्यांची अत्यंत गोपनीय माहिती विविध प्रक्रियेद्वारे प्राप्त करण्याच्या प्रक्रियेला संगणकीय सामाजिक अभियांत्रिकी ही परिभाषा वापरतात. लोकांशी आंतरक्रिया करीत असतांना हॅकर (अवैधरित्या…
आंध्र प्रदेशाच्या पूर्व किनारपट्टीवरील एक महत्त्वपूर्ण बौद्ध स्थळ. घंटाशाला येथे प्राचीन काळातील बौद्ध स्तूप अवशेष मसुलीपाटनपासून २० किमी. पश्चिमेस स्थित आहे. स्तूपाच्या टेकाडाला स्थानीय भाषेत ‘लांजा डिब्बाʼ असे संबोधले जाते.…
एकोणिसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात मानवशास्त्रज्ञांनी धर्मसंस्थेच्या उगमासंबंधीच्या मानवी विचारांच्या कक्षांचा आढावा घेऊन काही सिद्धांत मांडले. त्यांच्या मते, आदिम मानव जेव्हा आसपासच्या वातावरणाशी संबंध प्रस्थापित करत होता, तेव्हा निसर्गाचे दैवतीकरण झाले आणि…
एकट्या शिवाची मूर्ती असल्यास तिला केवल शिव म्हणतात. केवलमूर्तींचे स्थानक व आसन असे दोन प्रकार पडतात. शिवासह नंदी असतोच असे नाही. साधारणत: अशी मूर्ती चतुर्भुज असून हातात त्रिशूळ, सर्प व…
शिव आणि पार्वती या दैवी जोडप्याचा विवाहप्रसंग ‘कल्याणसुंदर’ या नावाने शिल्पांकित केला गेला आहे. विवाहप्रसंगाची लगबग, पाहुण्यांची गर्दी, सलज्ज वधूवर आणि विधींचे तपशील या सर्व घटकांची रेलचेल दर्शविणारे कल्याणसुंदर शिल्पपट…
नावाप्रमाणेच या प्रकारच्या शिवप्रतिमेत चंद्रकलेला महत्त्व आहे. या मूर्तीचे व्यवच्छेदक लक्षण म्हणजे शिवाच्या जटेत खोचलेली चंद्रकोर. ही चंद्रकोर कधी डाव्या, तर कधी उजव्या बाजूस असते. चंद्रशेखर शिवाची प्रतिमा सर्वप्रथम कुषाण…
भारतात ज्या दैवतांची पूजाअर्चा मोठ्या प्रमाणात चालते, त्यांत शिव किंवा शंकराचे नाव अग्रभागी घ्यावे लागेल. आजचा शिव म्हणजे ऋग्वेदातील रुद्र असे मानले जाते. रुद्र हा शब्द ‘रुद्’ या धातूपासून तयार…
प्राचीन भारतात प्रचलित असलेली शंखाकृतीसदृश अक्षरलिपी. अत्यंत वळणदार आणि लपेटी असलेल्या या लिपीची निर्मिती ब्राह्मी लिपीतून झाली असावी, असे अभ्यासकांचे मत आहे. अनेकदा शंख लिपीतील लेख ब्राह्मी लेखांसोबत पाहायला मिळतात.…
महाराष्ट्रातील कर्जत (जि. रायगड) जवळील प्रसिद्ध शिलालेख. भारतीय पुरातत्त्व खात्याने दिलेल्या माहितीनुसार कोंडाणे लेण्यात एकूण तीन शिलालेख आहेत. परंतु, अनेक विद्वानांनी फक्त दर्शनी भागात असलेल्या शिलालेखाची नोंद घेतलेली आहे. बर्जेस…
महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध प्राचीन लेणी. कल्याण व सोपारा या प्राचीन बंदरांपासून बोरघाटामार्गे तेर, पैठण आणि जुन्नर येथे जाणाऱ्या व्यापारी मार्गावर आणि कर्जतपासून (जि. रायगड) सु. १३ किमी. अंतरावर ही लेणी आहेत.…
वृषवाहन आणि वृषभारूढ अर्थात आपले वाहन नंदीसह असलेला शिव हा शिवप्रतिमांपैकी एक लोकप्रिय प्रकार. याच स्वरूपात तो आपल्या भक्तांना दर्शन देतो, अशी कल्पना आहे. कुषाण सम्राट विम कदफायसिस याच्या नाण्यांवरही…
उत्तर भारतातील शिव-पार्वतीच्या आसनमूर्तींत उमा-महेश्वरमूर्ती लोकप्रिय आहेत. दक्षिणेतही सुखासनमूर्ती, उमासहितमूर्ती, उमा-महेश्वर, सोमास्कंद या सर्व महत्त्वाच्या मानल्या जातात. मत्स्यपुराण, अपराजितपृच्छा या ग्रंथांत त्यांचे वर्णन आढळते. शिल्परत्नात सुखासनमूर्तीचे वर्णन पुढीलप्रमाणे केले आहे,…
आंध्र प्रदेशातील एक प्रसिद्ध बौद्ध स्तूप. गोली हे गाव कृष्णा नदीची उपनदी गोलारूच्या तीरावर वसले असून ते अमरावती या प्रसिद्ध बौद्ध स्थळापासून साधारणतः ५० किमी. अंतरावर आहे. या स्थळाचा शोध…
कामाच्या ठिकाणी व्यावसायिक भूमिकेचा भाग म्हणून कामगार जे आपल्या भावनांचे नियोजन आणि व्यवस्थापन करतात, त्याला भावनिक श्रम असे म्हणतात. श्रम म्हटले की, बहुतेक वेळा श्रमणारे शरीर असते, शारीरिक श्रम असतात;…