मराठी विश्वकोश

ज्योत्स्ना भोळे (Jyotsna Bhole)

भोळे, ज्योत्स्ना केशव : (११ मे १९१४ - १ ऑगस्ट २००१). शास्त्रीय व उपशास्त्रीय गीतप्रकार आणि भावगीत गायिका व मराठी रंगभूमीवरील प्रसिद्ध गायिका-अभिनेत्री. ज्योत्स्नाबाईंचा जन्म गोव्यातील बांदिवडे या गावात झाला.…

छायाचित्र १: आघात नमुना संकलन यंत्र आणि त्याद्वारे गोळा केलेल्या विविध सूक्ष्मजीवांचे नमुने

वायुजैवविविधता नमुने संकलनपद्धती (Bioaerosol sampling methods)

वायुजैवविविधतेचा अभ्यास अनेक कारणांनी महत्त्वाचा आहे. हवेमधील रोगकारक व अधिहर्षताकारक जिवंत वा मृत - घटक उदा., कवकांचे बीज, परागकण, कीटक, कीटकांच्या शरीराचे सूक्ष्म भाग, मानवाच्या आरोग्याला अपायकारक असू शकतात. हवेमध्ये…

म्यूकरमायकोसीस (Mucormycosis)

मानवाची रोगप्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे बुरशी माणसाच्या जीवाला धोका निर्माण करते. कर्करोग, पेशी कलम, निकृष्ट आहार, एचआयव्हीसारखे रोग, जैविक संयुगांचा (स्टेरॉइड्स) अति-वापर, मधुमेह ही रोगप्रतिकारशक्ती कमी होण्याची प्रमुख कारणे आहेत. जीवाला…

बुरशीजन्य व्याधी (कवकसंसर्ग रोग; Fungal Disease)

मानवी जीवनाला उपकारक आणि अपायकारक अशा दोनही प्रकारच्या बुरशींचे सूक्ष्मजीव आपल्या सभोवताली वावरत असतात. आपल्या शरीराशी असणाऱ्या सततच्या संपर्काद्वारे ते व्याधी निर्माण करतात. बुरशीजन्य व्याधींमध्ये एक संसर्गजन्य (बुरशीबरोबरच्या प्रत्यक्ष संपर्कामुळे…

समुद्री शेवाळ (Sea Weed)

समुद्री शेवाळ हा जैवशास्त्रीय उत्क्रांतीच्या खूप तळच्या पायदानामधला एक वनस्पतीचा प्रकार आहे. असूक्ष्मजीवी शैवाळाला जरी इंग्रजीत 'सी-वीड' (निरुपयोगी रान) असे म्हटले जात असले, तरी त्याचे नानाविध उपयोग आहेत आणि पर्यावरणाच्या…

ड्रॉसेरा मॅग्निफिका : भव्य दवपर्णी (Drosera magnifica : A Giant Insectivorous Plant)

ड्रॉसेरा मॅग्निफिका ही ड्रॉसेरा वंशातील कीटकभक्षी वनस्पती सर्वांत मोठी दवपर्णी (Sundew) असल्याचा शोध २०१५ मध्ये ‘पावलो गोनीला’ या वनस्पती वैज्ञानिकाने लावला. एका हौशी वनस्पती अभ्यासकाने समाजमाध्यमावर टाकलेल्या छायाचित्रामुळे या भव्य…

संत योहान यांचा सण (St. John’s Fest)

नाताळ (ख्रिस्मस) व ईस्टर या सणांप्रमाणेच जगभर कॅथलिक समाजात संत जॉन (योहान) दि बॅप्टिस्ट यांचा सणसोहळा मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. या सणाला ‘सेंट जॉन्स ईव्ह’ असेही म्हटले जाते. रीओ…

खारफुटींच्या जमिनीमधील पोषकद्रव्ये आणि त्यांच्या उपलब्धतेवर परिणाम करणारे घटक (Nutrients in Mangrove Soil and Causes Affecting Their Availability)

वनस्पतींच्या स्वत:च्या वाढीसाठी तसेच त्यांची उत्पादनक्षमता वाढण्यासाठी मातीमधील पोषकद्रव्यांची उपलब्धता हा मोठा प्रभावी घटक आहे. अतिशय प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये तग धरून राहणार्‍या खारफुटी वनस्पतीदेखील याला अपवाद नाहीत. परंतु सामान्यत: खारफुटी वनस्पतींच्या मातीमध्ये…

हेन्री हॉवर्ड (Henry Howard)

हॉवर्ड, हेन्री : (? १५१७ - १३ जानेवारी १५४७). सोळाव्या शतकातील महत्वाचा इंग्रजी कवी. तत्कालीन इंग्रजी कवितेला इटालियन कवितेतील शैली, छंद, वृत्त यांची ओळख करून देण्यात हेन्री यांचे मोठे योगदान…

डग्लस कूपलँड (Douglas Coupland)

कूपलँड,डग्लस : (३० डिसेंबर १९६१). प्रसिद्ध कॅनेडियन पत्रकार, कादंबरीकार, लघुकथा लेखक, आणि निबंधकार. आधुनिक अमेरिकन संस्कृतीवरील निरीक्षण आणि भाष्यासाठी तो प्रसिद्ध असून 'जनरेशन एक्स' ही संकल्पना त्याने जनमानसात रुजवली. त्याचा…

आबान मिस्त्री (Aban Mistry)

मिस्त्री, आबान : (६ मे १९४० — ३० सप्टेंबर २०१२). भारतातील प्रसिद्ध महिला तबलावादक तसेच संगीतशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म मुंबई येथे झाला. त्यांचे वडील एरचशाह पी. मिस्त्री हे व्हायोलिनवादक तर आई…

आंद्रेई इव्हानोव्ह (Andrei Ivanov)

इव्हानोव्ह, आंद्रेई : सुप्रसिद्ध एस्टोनियन - रशियन लेखक. एक लोकप्रसिद्ध कादंबरीकार म्हणून त्याची ओळख आहे. त्याचा जन्म एस्टोनियामधील एका रशियन कुटुंबात झाला. स्वत:ला रशियन साहित्यिक परंपरेचा भाग म्हणून पाहत असला…

संत जॉन दि बॅप्टिस्ट (St. John the Baptist)

जॉन दि बॅप्टिस्ट, संत : (इ. स. पू. सु. ४ थे शतक — इ. स. सु. २८–३६). ज्यू (यहुदी) प्रेषित, ख्रिस्ती संत आणि येशू ख्रिस्त यांचे पूर्वप्रथिक. जॉन दि बॅप्टिस्ट…

उद्धव जयकृष्ण शेळके (Uddhav Jaykrushna Shelke )

शेळके, उद्धव जयकृष्ण : (०८ आक्टोबर १९३१ - ०३ एप्रिल १९९२). महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध साहित्यिक. प्रामुख्याने वऱ्हाडी या बोलीभाषेतील त्यांचे लेखन विशेष प्रसिद्ध आहे. त्यांचा जन्म विदर्भातील वर्धा जिल्ह्यातील हिंगणघाट येथे…

संदर्भ (Sandarbha)

संदर्भ : मुंबई येथील रायटर्स सेंटर या संस्थेने १९७५ मध्ये संदर्भ हे द्वैमासिक सुरू केले. रायटर्स सेंटर या संस्थेची स्थापना १९६२ मध्ये झाली. या संस्थेने प्रारंभीच्या काळात सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन…