मराठी विश्वकोश

जॉन आणि चार्ल्स वेस्ली (John and Charles Wesley)

वेस्ली बंधू : वेस्ली, जॉन (१७ जून १७०३‒२ मार्च १७९१), वेस्ली, चार्ल्स (१८ डिसेंबर १७०७‒२९ मार्च १७८८) : हे दोघे बंधू प्रॉटेस्टंट चर्चमधील मेथडिस्ट पंथाच्या संदर्भात महत्त्वाच्या व्यक्ती म्हणून गणल्या…

मार्टिन ल्यूथर (Martin Luther)

ल्यूथर, मार्टिन : ( १० नोव्हेंबर १४८३ — १८ फेब्रुवारी १५४६ ). ख्रिस्ती धर्मातील प्रॉटेस्टंट पंथाचे प्रवर्तक. जर्मनीतील आइस्लेबन, सॅक्सनी येथे एका शेतकरी कुटुंबात जन्म. त्यांचे वडील खाणीत काम करीत.…

लालगुडी जयराम ( Lalgudi Jayaraman)

लालगुडी जयराम : ( १७ सप्टेंबर १९३० – २२ एप्रिल २०१३ ). कर्नाटक शैलीच्या व्हायोलिनवादनास आंतरराष्ट्रीय दर्जाची कीर्ती प्राप्त करून देणारे प्रसिद्ध व्हायोलिनवादक, गायक आणि संगीतकार. त्यांचे पूर्ण नाव लालगुडी…

व्यावसायिक आरोग्य परिचर्या (Occupational health nursing)

प्रस्तावना : मूलभूत परिचर्या व परिचर्या प्रक्रिया तत्त्वावर आधारित औद्योगिक किंवा व्यावसायिक कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या आरोग्य समस्यांचे निवारण, प्रतिबंध करणे आणि आरोग्याचे संवर्धन करणे इ. सेवा शुश्रूषा त्या कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या नोकरीच्या…

लॅक्टिक अम्ल (Lactic acid)

लॅक्टिक अम्ल हे सेंद्रिय अम्ल आहे. याचे रेणवीय सूत्र C3H6O3 असे असून आययूपीएसी (IUPAC) नाव २- हायड्रॉक्सी प्रोपॅनॉइक अम्ल असे आहे. पार्श्वभूमी : कार्ल व्हिल्हेल्म (शील) शेले (Carl Wilhelm Scheele)…

रुबिडियम (Rubidium)

रुबिडियम हे आवर्त सारणीच्या गट १ अ मधील धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक ३७ इतका असून अणुभार ८५.४७ इतका आहे. रुबिडियमाची रासायनिक संज्ञा Rb अशी आहे. इतिहास : रोबेर्ट व्हिल्हेल्म…

हुल्ड्राइख झ्विंग्ली (Huldrych Zwingli)

झ्विंग्ली, हुल्ड्राइख : (१ जानेवारी १४८४— ११ ऑक्टोबर १५३१ ). प्रख्यात प्रॉटेस्टंट धर्मसुधारक. स्वित्झर्लंडमधील वील्डास येथे जन्म. व्हिएन्ना येथे तत्त्वज्ञान व बर्न येथे धर्मशास्त्राचे उच्चशिक्षण संपादन करून ते एम. ए.…

अमृतांजन पूल (Amrutanjan Bridge)

पार्श्वभूमी : १६ एप्रिल १८५३ या दिवशी मुंबई ते ठाणे दरम्यान पहिली रेल्वे धावली. परंतु हा लोहमार्ग पुण्यापर्यंत नेण्यास पुढील १० वर्षे लागली (उद्घाटन : १६ एप्रिल १८६३) . सह्याद्रीच्या…

मायकेल रॉसमन (Michael G. Rossmann)

रॉसमन, मायकेल : ( ३० जुलै, १९३० - १४ मे, २०१९ ) मायकेल रॉसमन यांचा जन्म फ्रँकफूर्ट येथे झाला. दुसर्‍या महायुद्धाच्या धुमाकुळीत ते त्यांच्या आई सोबत लंडनला राहायला गेले. तेथे…

हेनरिच रोहरर (Heinrich Rohrer)

रोहरर, हेनरिच : ( ६ जून १९३३ - १६ मे २०१३ ) हेनरिच रोहरर यांचा जन्म स्वीडनच्या बुक्स (Buchs) मधील सेंटगैलेन येथे झाला. १९४९ साली झुरीकमध्ये स्थानांतरित होईपर्यंत त्यांचे लहानपण…

रॉबर्ट हुक (Robert Hooke)

हुक, रॉबर्ट : ( २८ जुलै १६३५ ते ३ मार्च १७०३ ) रॉबर्ट हुक यांचा जन्म फ्रेश वॉटर, यूनाइटेड किंगडम येथे झाला. रॉबर्टला लहानपणी चांगले शिक्षण मिळाले. त्यांची तब्येत नाजूक असल्यामुळे…

आर्थर रीग्ज (Arthur Riggs)

रीग्ज, आर्थर : (१९३९) आर्थर रिग्ज यांचा जन्म कॅलिफोर्निया येथे मोडेस्टोमध्ये (Modesto) झाला. त्यांचे जनुकशास्त्र हे अभ्यासाचे क्षेत्र होते. त्यांचे शिक्षण सेन बर्नेरडिनो (Bernardino) हायस्कूल आणि कॅलिफोर्निया इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजी…

फ्रेडरिक राईन्स (Frederick Reines)

राईन्स, फ्रेडरिक : ( १६ मार्च,१९१८– २६ ऑगस्ट,१९९८ ) फ्रेडरिक राईन्स यांचा जन्म न्यू जर्सीमधील पॅटरसन येथे झाला. त्यांचे शिक्षण न्यू जर्सीमधील युनियन हिल हायस्कूलमध्ये झाले. त्यांना विज्ञानात रस होता. एका…

जॉन कॅल्व्हिन (John Calvin)

कॅल्व्हिन, जॉन : ( १० जुलै १५०९—२७ मे १५६४ ). मार्टिन ल्यूथरप्रणीत विचारसरणीचे फ्रेंच धर्मशास्त्रवेत्ते व धर्मसुधारक. त्यांचा धर्मविचार ‘कॅल्व्हिनवाद’ म्हणून ओळखला जातो. कॅल्व्हिन यांचा जन्म फ्रान्समधील न्वायाँ, पिकर्दी येथे…

प्रथिन संश्लेषण (Protein Synthesis)

सजीव पेशींची बांधणी आणि जैवरासायनिक प्रक्रिया यांमध्ये प्रथिनांची अग्रणी भूमिका असते. विकरे (Enzymes), संप्रेरके (Hormones) व अनेक प्रकारचे संदेशवाहक रेणू (Signalling molecules) प्रथिनांपासून बनलेले असतात. जनुक-अभिव्यक्ती (Gene expression) आणि जैवरासायनिक…