निसर्गातील घटकांद्वारे आजार बरा करण्याच्या पद्धतीला निसर्गोपचार किंवा निसर्गोपचार पद्धती म्हणतात. निसर्गाशी सुसंवादी व निसर्गानुकूल, औषधविरहित उपचार पद्धती अशीही निसर्गोपचाराची व्याख्या करतात. निसर्गोपचार पद्धती ही एक पर्यायी उपचार पद्धती आहे.…
नीलगाय गोकुलातील प्राणी असून त्याचे शास्त्रीय नाव बॅसिलॅफस ट्रेगोकॅमेलस आहे. प्रौढ नराचा रंग निळसर राखाडी (निळसर करडा) असल्यामुळे त्याला ‘नीलगाय’ नाव पडले आहे. त्याच्या नावात जरी ‘गाय’ असले, तरी हा…
सुंदर व निळ्या आकर्षक फुलांसाठी प्रसिद्ध असलेला एक वृक्ष. निळा मोहर हा वृक्ष बिग्नोनिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव जॅकरंदा मिमोसिफोलिया आहे. तो मूळचा ब्राझील आणि अर्जेंटिना येथील आहे. भारतात…
नीळ हा रंग ज्या झुडपापासून काढतात ती वनस्पतीही नीळ याच नावाने ओळखली जाते. नीळ वनस्पती फॅबेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव इंडिगोफेरा टिंक्टोरिया आहे. ती मूळची आशियातील आहे, परंतु आफ्रिकेत…
एक लहानसे झुडूप किंवा वृक्ष. नेपती ही वनस्पती कॅपॅरिडेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव कॅपॅरिस डेसिड्युआ आहे. तिला कर्डा किंवा करीर अशीही नावे आहेत. आफ्रिका, मध्यपूर्व आणि आशियाच्या शुष्क प्रदेशांत…
मानवाला निसर्गातील उपयुक्त असलेल्या घटकांना किंवा पदार्थांना नैसर्गिक संसाधने म्हणतात. नैसर्गिक संसाधनांमध्ये जमीन, पाणी, हवा, सूर्यप्रकाश इत्यादींचा समावेश होतो. तसेच स्थानिक पातळीवर उपलब्ध असलेली खनिजे, खनिज तेल, वनस्पती यांचाही समावेश…
सर्व सजीवांमध्ये आढळणारे आणि त्यांना आवश्यक असणारे मोठ्या रेणुभाराचे जैव रेणू. रासायनिक दृष्ट्या न्यूक्लिइक आम्ले दोन प्रकारची असतात; डीऑक्सिरिबोन्यूक्लिइक आम्ल (डीएनए) आणि रिबोन्यूक्लिइक आम्ल (आरएनए). १८६९ मध्ये फ्रेडरिक मिशर याने…
पंडा या प्राण्याचा समावेश स्तनी वर्गाच्या मांसाहारी गणातील आयल्युरिडी कुलात होतो. त्याचे शास्त्रीय नाव आयल्युरस फुलगेन्स आहे. त्याला तांबडा पंडक किंवा पँडा असेही म्हणतात. पंडा हा वृक्षवासी असून आयल्युरस प्रजातीतील…
अन्नपचनाचे कार्य करणारी प्राण्यांतील संस्था. आदिजीव, छिद्री आणि आंतरदेहगुही या संघांत वेगळी पचन संस्था नसते. मात्र, या संघापेक्षा उच्च संघातील प्राण्यांच्या शरीरात पचन संस्था आढळून येते. पृष्ठवंशी प्राण्यांमध्ये ती अतिशय…
मानवी आतड्याला होणारा एक तीव्र सांसर्गिक रोग. पटकी हा रोग स्वल्पविराम चिन्हाच्या आकाराच्या व्हिब्रिओ कॉलेरी या जीवाणूंमुळे होतो. बाधित व्यक्तीच्या विष्ठेने दूषित झालेल्या पाण्यामुळे या रोगाचा फैलाव होतो. या रोगाला…
अर्लिक, पॉल : (१४ मार्च १८५४ – २० ऑगस्ट १९१५). जर्मन वैद्यक शास्त्रज्ञ. त्यांनी विशेषत: रक्तशास्त्र (Hematology), रोगप्रतिकारशास्त्र (Immunology), रसायनोपचार (Chemotherapy) आणि उपदंशाच्या (syphilis) परिणामकारक चिकित्सेच्या शोधाबद्दल मूलभूत काम केले.…
समास : संस्कृतव्याकरणात कृदन्त, तद्धितान्त, समास, एकशेष, सनाद्यन्त धातु या पाच वृत्ती सांगितल्या आहेत. अवयव-पदांच्या अर्थाहून भिन्न असा अर्थ प्रतिपादित करणारी ती वृत्ती होय. या वृत्तिंपैकी समास हा शब्द सम्…
भाष्य : स्वाभाविकपणे एखाद्या विषयाचे विवरणपूर्वक वर्णन करणे, अर्थ विस्ताराने सांगणे म्हणजे भाष्य होय.संस्कृत भाषेमध्ये प्राचीन काळापासून बरेच शास्त्रीय ग्रंथ लिहिले गेले.निरनिराळ्या शास्त्रांमधील हे ग्रंथ सूत्ररूपात म्हणजेच संक्षिप्त, सारगर्भ वाक्यांच्या…
प्रातिशाख्य ग्रंथ : वेदमंत्रांच्या उच्चारणशास्त्राशी संबंधित एका प्राचीन ग्रंथ प्रकाराचे नाव. या ग्रंथांमध्ये वेदांच्या प्रत्येक शाखेशी संबंधित उच्चारणाबद्दलचे निरनिराळे नियम एकत्रित केलेले आहेत. वेदांच्या संहिता तयार झाल्यावर त्या काळात संहितेचा…
