रणमाले (Ranmale)

गोव्यातील सत्तरी आणि सांगे तालुक्यांत सादर केला जाणारा पारंपरिक लोकनाट्यप्रकार. गोव्याच्या सीमेलगत असलेल्या कर्नाटक आणि महाराष्ट्रातील काही गावांतूनही हे लोकनाट्य सादर केले जाते. रणमाल्यातील सर्व कलाकार हे पुरूष असून ते…

मुसळांखेळ (Muslakhel)

ऐतिहासिक पार्श्वभूमी लाभलेला गोव्यातील एक नृत्यप्रकार.या नृत्यात सहभागी होणारे सर्व कलाकार ख्रिस्ती पुरुष असून ते हातात बांबूपासून बनविलेले दीड ते दोन मीटर उंचीचे मुसळ घेऊन नाचतात. या नृत्याच्या वेळी दोन…

मांडो-धुलपद (Mando-Dhulpad)

गोव्यातील ख्रिस्ती लोकांचे कोकणी नृत्यगीत.यात संगीत, काव्य आणि नृत्याचा एकत्रित आविष्कार पाहायला मिळतो. गोव्यात १५१० साली पोर्तुगिजांचे आगमन झाले. त्यानंतर गोव्यात पोर्तुगीज भाषा आणि पाश्चात्त्य संगीत रूजण्यास प्रारंभ झाला. पाश्चात्त्य…

मांड (Mand)

गोव्यातील गावाशी संबंधित धार्मिक,सांस्कृतिक आणि सामाजिक कार्य करण्यासाठी परंपरेने राखून ठेवलेली सामायिक मालकीची पवित्र जागा. ही जागा बहुधा गावाच्या केन्द्रभागी असते. गावाच्या मूळपुरुष अथवा गृहपुरुष नावाच्या दैवताच्या प्राकारात असलेल्या अंगणालाही…

मिथ्यकथा (Myth)

धर्मनिष्ठ लोकांच्या दृष्टीने अंतिम सत्य सांगणारी आणि पवित्रतर वास्तववादी लोकांच्या दृष्टीने कल्पित व अवास्तव आणि कलावंत-साहित्यिक वगैरेंच्या दृष्टीने कलात्मक सत्याचा अंतर्भाव असलेली विशिष्ट प्रकारची कथा. पुराणकथा, दैवतकथा इ. तिची पर्यायी…

आख्यायिका (legend)

पारंपरिक गोष्टी म्हणजे आख्यायिका. मुख्यत: संत, वीरपुरुष, लोकोत्तर स्त्रिया, लोकनेते यांच्याभोवती आख्यायिकांची गुंफण झालेली दिसते. लोकसाहित्याचाच त्या एक भाग असल्यामुळे त्यांचे कर्तृत्व बहुधा अनामिकच असते. तथापि ज्या लोकसमूहात त्या प्रचलित…

गोंधळी( Gondhali)

महाराष्ट्रातील गोंधळ हा विधिनाट्यप्रकार करणारे लोक किंवा जमात. त्यांना गोंधळी म्हणून ओळखलं जातं. प्रामुख्याने महाराष्ट्रात गोंधळी समाजात कदमराई आणि रेणुराई या दोन जाती व त्यांच्या खिवार, भोपे, जोगते या उपजाती…

परडी (Pardi)

जोगवा मागायचे पात्र म्हणजे परडी. अंबाबाईच्या पूजेतील अतिशय महत्त्वाची बाब. परडी, परसराम, पोत आणि कवड्याची माळ यासोबत परडीला महत्व आहे. ही अंबाबाईच्या पूजेची प्रतीके आहेत.नवरात्रात परडीची विक्री मोठ्या प्रमाणात होते.…

लोकवैद्यक (वैदू,Vaidu)

आपला पारंपरिक वनौषधी देण्याचा व्यवसाय सांभाळत त्यात आवश्यकतेनुसार बदल करीत गावोगाव फिरणाऱ्या जमातीपैकी एक प्रमुख जमात. परंपरेने चालत आलेली वनौषधी अडल्या-नडल्यांना देणे हा त्यांचा प्रमुख व्यवसाय होता. आजही काही म्हातारे…

समवस्तुमानांक (Isobar)

[latexpage] अणुकेंद्रीय भौतिकीत वस्तुमानांक [$A$] तोच परंतु भिन्न अणुक्रमांक [$Z$] असलेल्या अणूंना समवस्तुमानांक असे म्हणतात. म्हणजेच न्यूक्लिऑनांची (न्यूट्रॉन व प्रोटॉन यांची एकूण; Nucleons) संख्या सारखी असते; परंतु प्रोटॉन (Proton) आणि…

सीएनजी (CNG)

सीएनजी (CNG) हे एक वायुरूप इंधन असून कॉम्प्रेस्ड नॅचरल गॅस (Compressed natural gas) याचे हे संक्षिप्त रूप आहे. मराठीत याला दाबाखालील किंवा दाब दिलेला नैसर्गिक वायू असे म्हणता येईल. मात्र…

वामनराव हरी देशपांडे (Vamanrao Hari Deshpande)

देशपांडे, वामनराव हरी : (२७ जुलै १९०७ – ७ फेब्रुवारी १९९०). महाराष्ट्रातील ख्यातनाम संगीतज्ञ, संगीतसमीक्षक व लेखक. त्यांचा जन्म भोर येथे झाला. त्यांच्या वडलांचे नाव हरी सखाराम देशपांडे. त्यांचे बालपण…

हायड्रोजन (Hydrogen)

हायड्रोजन या शब्दाचा ग्रीकमधील अर्थ पाणी तयार करणारा असा होतो. या मूलद्रव्याचा शोध १७६६ मध्ये हेन्री कॅव्हेंडिश या ब्रिटिश संशोधकाने लावला. विश्वामध्ये हे मूलद्रव्य सु. ९२ % असले, तरी पृथ्वीवर…

सॅपोनिन (Saponin)

सॅपोनिन एक रासायनिक संयुग आहे.  हे संयुग वनस्पतींच्या  भागातच मिळते असा समज होता परंतु ते समुद्री जीव जसे समुद्री काकडीमध्येही मिळते. सॅपोनिन म्हणजे जलस्नेही आणि मेदस्नेही (किंवा जलविरोधी) असलेले टर्पिन…

जलचक्रातील विविध प्रक्रिया (Diverse Process in Water Cycle)

पर्जन्य : द्रवीभवन झालेले बाष्प पर्जन्यरूपाने पृथ्वीवर पडते. बहुतांश पर्जन्य पाणी या स्वरूपातच असते; परंतु ते हिम, गारा, दव, हिमकण असे अन्यान्य स्वरूपातही असू शकते.  सु. ५,०५,००० किमी.३ पाणी पृथ्वीवर…