
दाढा मासा
दाढा माशाचा समावेश अस्थिमस्त्य वर्गातील ॲक्टीनोप्टेरीजी (Actinopterygii) या उपवर्गाच्या पर्सिफॉर्मीस (Perciformes) गणातील पॉलिनीमिडी (Polynemidae) कुलात होतो. याला इंग्रजीत इंडियन थ्रेडफिन ...

दैनिक लयबद्धता
भौगोलिक स्थितीनुसार पृथ्वीवरील विविध भागांत असलेला परिसर, तापमान, सूर्यप्रकाशाची उपलब्धता या विविधतेशी व स्थिती बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी बहुतेक सजीवांमध्ये अंतर्जात ...

नयन / तिबेटी मेंढी
सस्तनी वर्गाच्या बोव्हिडी (Bovidae) कुलातील आणि समखुरी अधिगणातील (आर्टिओडॅक्टिला) ही सर्वांत मोठी जंगली मेंढी आहे. ती तिबेटच्या पठारावर लडाखच्या उत्तर ...

नायगाव मयूर अभयारण्य
मराठवाड्यातील बीड शहराच्या बीड-पाटोदा-अहमदनगर तसेच बीड-लिंबादेवी-अहमदनगर या दोन रस्त्यांच्या दुतर्फा असलेल्या डोंगराळ भागात सु. २० किमी. अंतरावर हे अभयारण्य असून ...

निओपिलिना गॅलॅथिया
निओपिलिना गॅलॅथिया ही मृदुकाय संघातील एककवची (Monoplacophora) वर्गातील निओपिलिनिडी (Neopilinidae) कुलातील सागरी प्रजाती आहे. सुमारे ५-६ हजार मीटर खोलीपर्यंत सागरतळाशी ...

निर्बंधन विकर
जीवाणू स्वत:च्या पेशीमध्ये विषाणूची वाढ थांबवण्यासाठी विविध रेणवीय साधने (Tools) वापरतात. निर्बंधन विकरे हे त्यांपैकी एक महत्त्वाचे साधन आहे. या विकरांना निर्बंधन विकरे, निर्बंधन एंडोन्यूक्लिएज किंवा ...

पक्षी जीनोम प्रकल्प
निसर्गात सुमारे १०,३०० विविध प्रजातींचे पक्षी आढळतात. या त्यांच्या विविधतेचे कारण जनुकीय अभ्यासातून शोधण्याचे वैज्ञानिकांनी ठरवले. यातूनच ‘पक्षी दहा हजार ...

पक्ष्यांचे स्थलांतर
पक्षी स्थलांतर ही एक दरवर्षी नियमितपणे ऋतुमान बदलाबरोबर होणारी हालचाल आहे. पक्ष्यांचे प्रजननस्थळ व हिवाळी अधिवास या दरम्यान स्थलांतर साधारणत: ...

पंचसृष्टी वर्गीकरण
सजीव सृष्टीचे वर्गीकरण आजपर्यंत अनेक पद्धतींनी करण्यात आले आहे. गेल्या शतकाच्या प्रारंभी हे वर्गीकरण एकपेशीय व बहुपेशीय, वनस्पती व प्राणी ...

परभृत सजीव
पिलांच्या पालनपोषणासाठी इतर सजीवांवर अवलंबून असणाऱ्या सजीवांना परभृत किंवा परजीवी म्हटले जाते. परभृत सजीव ही संकल्पना पक्ष्यांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळून ...

पाणकावळा
पक्षिवर्गातील सुलिफॉर्मिस किंवा पेलिकॅनिफॉर्मिस (Suliformes / Pelecaniformes) गणाच्या फॅलॅक्रोकोरॅसिडी (Phalacrocoracidae) कुलातील पक्षी. पाणथळ जागेत अधिवास असल्याने त्यास पाणकावळा असे म्हणतात ...

पेडवा
पेडवा माशाचा समावेश क्लुपिफॉर्मिस (Clupeiformes) गणातील क्लुपिइडी (Clupeidae) या मत्स्यकुलात होतो. त्याचे शास्त्रीय नाव सार्डिनेला फिंब्रिएटा (Sardinella fimbriata) असे आहे ...

पेशी
रॉबर्ट हूक यांनी ५० पट मोठी प्रतिमा देणाऱ्या सूक्ष्मदर्शकाखाली बूच वृक्षाच्या बाह्य सालीचा (Cork) पातळ काप पाहिला. त्यांना त्यात अनेक पोकळ ...

पेशीअंगके
विशिष्ट रचना असणाऱ्या पेशींतील भागांना ‘पेशींची अंगके’ म्हणतात. पेशींची अंगके ही ‘पेशींची सूक्ष्म इंद्रिये’ आहेत. पेशीअंगकांमुळे पेशी कार्याचे श्रम विभाजन ...

पेशीद्रव्य
पेशीद्रव्य (पेशीद्रव) हे एक पेशीअंगक आहे. पृथ्वीवरील सर्व सजीवांची शरीरे एक वा अनेक पेशींनी बनलेली आहेत. सर्व पेशींमध्ये जीवद्रव्य (Protoplasm) ...

पेशीनाश
एखाद्या ऊतीतील (ऊतक; Tissue) पेशींचा संसर्ग, जखम किंवा रक्तपुरवठा थांबण्यामुळे तेथील पेशी (Cell) मृत पावतात यास पेशीनाश (Necrosis) असे म्हणतात ...

पेशीपटल
एक महत्त्वाचे पेशीअंगक. पेशी हा सर्व सजीवांचा मूलभूत घटक आहे. पेशी जिवंत राहण्यात पेशीपटलाचा महत्त्वाचा वाटा आहे. आभासी केंद्रकी (Pseudo ...