संमती (Consent)
मराठी परिभाषेत 'संमती' या शब्दाला अनुमोदन, रुकार, परवानगी असे अनेक समानार्थी शब्द आहेत; परंतु कायद्याच्या परिभाषेत या शब्दाच्या विविध छटा या शब्दाचा अर्थ सांगतीलच, असे नाही. कायद्याच्या परिभाषेत 'संमती' असण्याला…
मराठी परिभाषेत 'संमती' या शब्दाला अनुमोदन, रुकार, परवानगी असे अनेक समानार्थी शब्द आहेत; परंतु कायद्याच्या परिभाषेत या शब्दाच्या विविध छटा या शब्दाचा अर्थ सांगतीलच, असे नाही. कायद्याच्या परिभाषेत 'संमती' असण्याला…
प्रतिज्ञायौगंधरायण : भासरचित चार अंकी नाटक. उदयन (वत्स देशाचा राजा) यास अवंतीराज महासेन याने कपटाने बंदी केले त्यावेळी आपण जिवंत असतांना वत्सराज संकटात सापडावा याचे वैषम्य वाटून उदयनाचा अमात्य यौगंधरायण…
अभिषेकनाटकम् : रामायणकथेवर आधारित भासाचे सहा अंकी नाटक.रामायणातील किष्किंधा कांडापासून युद्ध कांडापर्यंतची म्हणजेच वालीवध ते रामराज्याभिषेक अशी रामकथा यात येते. सुग्रीव, बिभीषण आणि राम या तिघांचा राज्याभिषेक या कथानकात आला…
इतिवुत्तक : बौद्ध साहित्यानुसार पाली तिपिटकामधील सुत्तपिटक या भागातील खुद्दकनिकायतील चौथा ग्रंथ म्हणजे इतिवुत्तक होय. या ग्रंथातील काही अपवादात्मक सुत्त वगळता प्रत्येक सुत्ताची सुरूवात ही “वुत्तं हेतं भगवता, वुत्तमरहता ति…
तिपिटकांची भाषा : गौतम बुद्धांच्या वचनांचे संकलन म्हणजे तीपिटके (त्रिपिटक).बौद्धधर्माच्या ज्ञानासाठी पाली साहित्य हा महान स्रोत आहे. त्यातही तिपिटके सर्वात महत्त्वाची आहेत. हीनयान तसेच महायान विचारसणींची बीजे तिपिटकांमध्ये आणि त्यांचे स्पष्टीकरण…
कर्णभारम् : महाभारतातील कथा भागावर आधारित भासरचित एकांकी नाटक.महाभारतातील वनपर्वात कर्णाची कवचकुंडले इंद्रघेऊन जातो अशी कथा येते, तर कर्णपर्वात अर्जुनाकडून कर्णाचा वध होतो ही कथा आहे. अशा दोन ठिकाणी विभागलेली महाभारतातील…
ओडिशा राज्यातील जगन्नाथपुरी (पुरी) येथील एक संस्कृत विद्यापीठ. ओडिशा विधानसभेच्या १९८१ मधील एकतीसाव्या अधिनियमानुसार ७ जुलै १९८१ रोजी राज्यात पूर्वी असणारी संस्कृत महाविद्यालये आणि विद्यालये त्यांच्या उत्पन्नासह एक अध्यापन व…
मॅकिंटॉश, सर जेम्स : (२४ ऑक्टोबर १७६५–३० मे १८३२). स्कॉटिश तत्त्ववेत्ते, इतिहासकार, पत्रकार आणि कायदेपंडित. त्यांचा जन्म स्कॉटलंडमधील ऑल्दौरी येथे झाला. वडिलांचे नाव जॉन तर आईचे नाव मार्जोरी. वडील हे…
एक देशव्यापी राजकीय पक्ष. भारतीय संविधानाचे शिल्पकार बाबासाहेब आंबेडकर यांनी या पक्षाची स्थापना १७ ते २० जुलै १९४२ च्या नागपूर परिषदेमध्ये केली. मद्रास येथील नेते रावबहादूर एन. शिवराज हे या…
ट्रिपल अलायन्स म्हणजेच त्रिराष्ट्र लष्करी करार. जर्मनी, ऑस्ट्रिया-हंगेरी आणि इटली यांच्यामध्ये पहिल्या महायुद्धापूर्वी हा करार झालेला होता (२० मे १८८२). या करारानुसार फ्रान्सविरोधात जर्मनीला इटलीकडून मदत मिळेल, अशी व्यवस्था प्रशियाचा…
मानवी उत्क्रांतीचा उलगडा करण्यासाठी अस्तीत्वात आलेली शारीरिक अथवा जीवशास्त्रीय मानवशास्त्रातील एक शाखा. पारंपारिक दंत वैद्यकशास्त्राच्या अखत्यारीत असलेल्या या विषयाला मानवशास्त्रज्ञांनी मानवाची उत्क्रांती समजून घेण्यासाठी विसाव्या शतकाच्या अखेरीस हात घातला. एखाद्या…
दक्षिण अमेरिकेच्या उष्णकटिबंधीय पश्चिम किनार्यावरील महासागरी प्रदेश दर काही वर्षांनी असंगत असा उबदार राहतो. या असंगत आविष्काराला महासागरविज्ञान आणि हवामानशास्त्रात एल निनो म्हणून ओळखले जाते. पृथ्वीचे वातावरण आणि पॅसिफिक महासागराच्या…
मका उत्पादक पट्टा. अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील मका उत्पादक प्रदेशासाठी वापरात असलेली पारंपरिक संज्ञा. पूर्वीपासून ‘कृषिप्रदेश’ म्हणून हा भाग प्रसिद्ध असून देशाच्या अर्थव्यवस्थेत याचा मोठा वाटा आहे. कॉर्न बेल्टमध्ये देशाच्या उत्तर-मध्य…
माधव, हर्षदेव : (जन्म. २० ऑक्टोबर १९५४). भारतीय साहित्यातील आधुनिक संस्कृत कवी. नाटक, समीक्षण आणि संपादन कार्यातही त्याचे विपुल योगदान आहे. पारंपरिक आणि रुढ संस्कृत आणि पाश्चात्य काव्यप्रकारांद्वारा त्यांनी त्यांच्या …
अवचट, अनिल : (जन्म.२६ ऑगस्ट १९४४).मराठीतील प्रसिद्ध लेखक, समाजसेवक, चित्रकार आणि पत्रकार. जन्म पुणे जिल्ह्यातील ओतूर येथे. वडील ओतुर येथे वास्तव्य करीत असल्याने त्यांचे आठवीपर्यंतचे शिक्षण ओतुरलाच झाले. आठ भावंडात…