तर्कशास्त्र

ज्ञानप्राप्तीसाठी आवश्यक मानल्या गेलेल्या प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान आणि शब्द या चार प्रमाणांपैकी दुसरे प्रमाण म्हणजे अनुमानप्रमाण होय. ‘अनुमितिकरणम् अनुमानम्।’ किंवा ...

ॲरिस्टॉटलने मांडलेल्या तर्कशास्त्राचा मेग्यारियन व स्टोईक पंथीयांनी विस्तार केला. परंपरागत म्हणून ओळखले जाणारे तर्कशास्त्र आशय आणि तपशील या दोन्ही बाबतींत ...

गोडेल, कुर्ट : (२८ एप्रिल १९०६—१४ जानेवारी १९७८). प्रसिद्ध गणितवेत्ता व तर्कवेत्ता. जन्म चेकोस्लाव्हाकियात बर्‌नॉ या गावी. रूडोल्फ व मारिएन येथून ...

कोणत्याही घटनेचे स्पष्टीकरण किंवा उपपादन (Explanation) करण्यासाठी एखादी कल्पना गृहीत धरावी लागते व तिच्या अनुषंगाने त्या घटनेचा अर्थ लावावा लागतो ...

पर्स, चार्ल्स सँडर्स : (१० सप्टेंबर १८३९—१९ एप्रिल १९१४). प्रसिद्ध अमेरिकन तत्त्वज्ञ आणि फलप्रामाण्यवाद ह्या तत्त्वज्ञानातील विचारपंथाचा एक संस्थापक. जन्म ...

निर्णय पद्धती ही गणितशास्त्र आणि आधुनिक तर्कशास्त्रातील एक महत्त्वपूर्ण पद्धती आहे. निर्णय घेण्याची पद्धती म्हणजे निर्णय पद्धती. परंतू निर्णय कशाचा ...

परिचर्या संशोधनातून आरोग्यविषयीचे ज्ञान विकसित होते. आरोग्य समस्या किंवा व्यंग असलेल्या व्यक्तींची काळजी घेण्याकरिता तसेच वास्तविक किंवा संभाव्य आरोग्य समस्यांना ...

हे तार्किक प्रत्यक्षार्थवाद या विचारप्रणालीचा आधारस्तंभ मानले जाते. तार्किक प्रत्यक्षार्थवाद विश्लेषणाला मध्यवर्ती आणि महत्त्वपूर्ण स्थान देतो. सदर विचारप्रणालीने सत्ताशास्त्राचा अस्वीकार ...

बोल्झानो, बर्नार्ड : (५ ऑक्टोबर, १७८१ ते १८ डिसेंबर, १८४८) बोल्झानो यांनी प्राग (Prague) विद्यापीठात प्रवेश घेऊन गणित, भौतिकशास्त्र आणि ...

लघु सत्यता कोष्टक पद्धती ही एक निर्णय पद्धती (Decision Procedure) आहे. एखादा विधानाकार (Statement-form) सर्वतः सत्य, सर्वतः असत्य वा यादृच्छिक ...

तर्कशास्त्रातील एक महत्त्वाची संकल्पना. हिला ‘विधेय कलन’ असेही म्हटले जाते. तर्कशास्त्र हे मुख्यत्वेकरून युक्तिवादाशी संबंधित आहे. युक्तिवाद म्हणजे विधानांचा असा ...

ह्यूएल, विल्यम : (२४ मे १७९४—६ मार्च १८६६). इंग्रज तत्त्वज्ञ, गणितज्ञ आणि इतिहासकार. त्याचा जन्म जॉन ह्यूएल आणि एलिझाबेथ बेनिसन ...

विधेय तर्कशास्त्रात संख्यापनाला महत्त्वाचे स्थान आहे. परिगणक, संख्यिकारक/संख्यापक यांना इंग्रजीमध्ये ‘क्वान्टिफायर’ असे म्हणतात. जेव्हा आपण एखाद्या बागेत जातो. तिथे झाडांना ...

विधान तर्कशास्त्रामध्ये (Propositional logic) अनुमानाचे नियम व रूपांतरणाचे नियम यांचा वापर युक्तिवादाची वैधता सिद्ध करण्यासाठी केला जातो. मात्र विधेय तर्कशास्त्रामध्ये ...

सत्य या शब्दाला अनेक अर्थ आहेत. या विश्वाच्या मुळाशी असलेले तत्त्व अंतिम सत्य या शब्दात व्यक्त केले जाते, त्या वेळी ...

एकोणिसाव्या शतकानंतर विकसित झालेले तर्कशास्त्र हे १९ व्या शतकाच्या अगोदर गोटलोप फ्रेग, जूझेप्पे पेआनो व गेऑर्ग कॉन्टोर यांचे महत्त्वाचे कार्य ...

अनुमानाचा एक प्रकार. ‘ॲनॅलॉजी’ हा इंग्रजी शब्द ana logon ह्या ग्रीक शब्दावरून आलेला असून आरंभी हा शब्द समप्रमाणे दर्शविण्यासाठी उपयोगात ...

प्रत्येक वस्तू किंवा व्यक्ती अन्य वस्तू किंवा व्यक्तीहून भिन्न असते; परंतु ती त्याच प्रकारच्या वस्तूंशी किंवा व्यक्तींशी काही बाबतीत ‘समान’ ...

युक्तिवाद वैध वा अवैध आहे, हे ठरविण्यासाठी अथवा त्याची वैधता/युक्तता सिद्ध करण्यासाठी तर्कशास्त्रज्ञांकडून दोन प्रकारच्या पद्धती वापरल्या जातात.

• निर्णयपद्धती ...